Հատուկ մանկավարժություն

 Խոսքի զարգացման կրիտիկական փուլերը

Առաջին փուլ / 1-2 տարեկան/ , երբ ձևավորվում ենխոսքի նախադրյալները և սկսվում է խոսքիզարգացումը: Այդ տարիքում տեղի է ունենումխոսքային գոտիների առավել ինտենսիվ զարգացում`մասնավորապես Բրոկի կենտրոնի, որի կրիտիկականշրջանը համարվում է երեխայի  կյանքի 14-18 –րդամիսները: Ցանկացած, նույնիսկ աննշան,անբարենպաստ գործոն կարող է ազդել երեխայիխոսքի զարգացման վրա:

Երկրորդ փուլ / 3 տարեկան /, երբ ինտենսիվզարգանում է կապակցված խոսքը` տեղի է ունենումանցում ` իրավիճակային խոսքից կոնտեքստայինխոսք, ինչը պահանջում է ԿՆՀ-ի աշխատանքի մեծհամաձայնեցվածություն / խոսքաշարժողականմեխանիզմի, ուշադրության, հիշողության և այլն/:

ԿՆՀ-ի աշխատանքում, նեյրոէնդոկրին և անոթայինկարգավորման մեջ առաջացած որոշանհամաձայնություն բերում է վարքի փոփոխություն,նկատվում է համառություն, կամակորություն,նեգատիվիզմ և այլն: Այդ ամենը բերում է խոսքայինհամակարգի մեծ խոցելիության: Կարող է առաջանալկակազություն, մուտիզմ, խոսքի զարգացմանհապաղում: Երեխան հրաժարվում է խոսքայինհաղորդակցումից, առաջանում է բողոքարկմանռեակցիա: Այս փուլում կակազության առաջացումըկարող է պայմանավորված լինել խոսքի ֆունկցիոնալհամակարգի առանձին օղակների և հոգեկանֆունկցիաների անհավասարաչափ հասունացմամբ: /գրականության մեջ հայտնի է «Էվոլյուտիվկակազություն» անվանմամբ/:

Երրորդ փուլ / 6-7 տարեկան/` գրավոր խոսքիզարգացման սկիզբ: Այս ժամանակ մեծանում էերեխայի ԿՆՀ-ի աշխատանքիծանրաբեռնվածությունը և նրա հանդեպ չափից ավելիպահանջները նորից կարող են հանգեցնել տարբերբնույթի խոսքային խանգարումների` կակազություն,
դիսգրաֆիա և այլն:

Գրավոր խոսքի խանգարումներ

Գրավոր խոսքն ունի խոսքային գործունեության երկուտեսակ` գիր և ընթերցանություն: Գրիխանգարումներն անվանում են դիսգրաֆիա, իսկընթերցանության խանգարումները` դիսլեքսիա: Այսխանգարումներն ավելի հաճախ ի հայտ են գալիսզուգակցված, սակայն կարող են դրսևորվել նաևորպես առանձին, ինքնուրույն խանգարում: հասակակիցների հետ շփումը: Դիսգրաֆիան գրելուպրոցեսի մասնակի յուրահատուկ խանգարում է:Գրավորն իրենից ներկայացնում է խոսքայինգործունեության բարդ ձև, բազմամակարդակ պրոցես,որում մասնակից են տարբեր վերլուծիչներ`խոսքալսողական, խոսքաշարժողական, տեսողական,ընդհանուր շարժողական: Գրելու ընթացքում դրանցմիջև հաստատվում է սերտ կապ ևփոխպայմանավորվածություն: Այս պրոցեսիկառուցվածքը կախված է գրելու հմտությանը,խնդիրներին և բնույթին տիրապետելու փուլից:Գրավորը սերտորեն կապված է բանավոր խոսելուպրոցեսին և իրականանում է միայն դրա զարգացմանբավականին բարձր մակարդակի հիմքի վրա:Մեծահասակի գրելու պրոցեսը ամրապնդված,ավտոմատացված է և տարբերվում է այդ հմտությանըտիրապետող երեխայի գրելու բնույթից: Այսպես,մեծահասակի գրելու պրոցեսը նպատակաուղղվածգործունեություն է, որի հիմնական նպատակըիմաստի հաղորդումը կամ ֆիքսումն է: Մեծահասակիգրելու պրոցեսը բնորոշվում է ամբողջականությամբ,կապակցվածությամբ և համադրական գործընթաց է:Բառի գրաֆիկական պատկերը վերարտադրվում է ոչթե առանձին էլեմենտներով (տառերով),այլ`միասնական շարժողական ակտով` որպես մեկամբողջություն: Գրելու պրոցեսն իրականանում էարդեն ամրապնդված, ավտոմատ կերպով ևընթանում է կրկնակի հսկողության տակ`զգայաշարժողական և տեսողական: Գրելու պրոցեսիօպերացիաները Գրելու պրոցեսն ունիբազմամակարդակ կառուցվածք և ներառում է մեծքանակությամբ օպերացիաներ: Մեծահասակներըկրճատում են այդ օպերացիաները, ինչը չեն կարողանել գրավորին նոր տիրապետող երեխաները:Առանձնացնում են գրելու հետևյալ օպերացիաները.գրավորը սկսվում է մտահղացումից,դրդապատճառից, խնդրից: Մարդը գիտակցում է, թեինչ նպատակով է գրում` ինֆորմացիան ֆիքսելու ևինչ-որ ժամանակով պահպանելու, մեկ այլ մարդուհաղորդելու, որևէ մեկին գործողության դրդելու և այլն:Մտովի մարդը կազմում է գրավոր արտահայտությանպլանը, իմաստային ծրագիրը, մտքերի ընդհանուրհաջորդականությունը: Սկզբնական միտքըհարաբերակցվում է նախադասության որոշակիկառուցվածքի հետ: Գրելու ընթացքում գրողը պետք էկողմնորոշվի նրանում, թե ինչ է արդեն գրել և դեռ ինչպետք է գրի: Յուրաքանչյուր նախադասություն, որպետք է գրել, բաժանվում է այն կազմող բառերի, քանիոր գրավորում նշվում են յուրաքանչյուր բառիսահմանները: Գրելու պրոցեսի բարդօպերացիաներից մեկը բառի հնչյունայինկառուցվածքի վերլուծությունն է: Բառը ճիշտ գրելուհամար անհրաժեշտ է որոշել նրա հնչյունային կազմը,հնչյունների հաջորդականությունն ու յուրաքանչյուրիտեղը բառի մեջ: Բառի հնչյունային վերլուծություննիրականանում է խոսքալսողական ևխոսքաշարժողական վերլուծիչների համատեղգործունեությամբ: Հնչյունների բնույթն ու բառի մեջդրանց հաջորդականությունը որոշելու ժամանակ մեծդեր է կատարում արտասանությունը (բարձր, շշուկովկամ մտքում): Գրելու հմտությանը տիրապետելուփուլում շատ մեծ է արտասանության դերը: Այն օգնումէ պարզել հնչյունի բնույթը, տարբերել նմանհնչյուններից և որոշել բառերում հնչյուններիհաջորդականությունը: Հաջորդ օպերացիան բառիցդուրս բերված հնչույթի հարաբերակցումն է տառիորոշակի տեսողական պատկերի հետ, որը պետք էտարբերակված լինի մյուս բոլոր տառերից`հատկապես գրաֆիկորեն նմաններից: Սրանհաջորդում է գրի պրոցեսի շարժողական օպերացիան,այսինքն տառերի տեսողական պատկերիվերարտադրումը ձեռքի շարժումներով, որնիրականանում է տեսողական վերահսկմամբ`կարդալով: Նշված ֆունկցիաներից որևէ մեկիչձևավորվելը կարող է առաջ բերել գրավորիխանգարումներ` դիսգրաֆիա: Դիսգրաֆիանպայմանավորված է նորմայում գրավորի պրոցեսնիրականացնող բարձրագույն հոգեկան ֆունկցիաներիթերզարգացմամբ: Գրավորի և ընթերցանությանխանգարման պատճառները նույնն են: Դ· նուրբ ևընդհանուր մոտորիկան · էմոցիոնալ ոլորտը ·կապակցված բանավոր խոսքը · տեսողականհիշողությունը · տարածական պատկերացումները(աջ – ձախ, վերև — ներքև, մեծ – փոքր, վրա – տակ ևայլն) · տեսողական վերլուծությունն ուհամադրությունը (տառերի տարբերակում) ·հնչութային վերլուծությունը · հնչութային ընկալումը(հնչույթների տարբերակում) · ագրամատիզմներընթերցանության ժամանակ (հոլովականվերջավորությունների, գոյականի դեմքի, թվիամհամապատասխանություն): Դիսլեքսիանսովորաբար ուղեկցվում է նաև ոչ խոսքայինխանգարումներով: Ընթերցանության խանգարումունեցող երեխաները դժվարանում են կողմնորոշվելտարածության մեջ, ընկալել մարմնի իրական ձևն ուչափերը: Ուշ է ձևավորվում մարմնի աջ և ձախկողմերի տարբերակումը: Դիսլեքսիայով երեխաներիհետ աշխատելիս անհրաժեշտ է ձևավորել կամզարգացնել` · կարդացածի իմաստն ընկալելուդժվարություններ, որոնք արտահայտվում ենառանձին բառի, նաղադասության կամ տեքստիմակարդակով, ընդ որում ընթերցանությանտեղնիկական կողմի խանգարումներ չեն դիտվում ·բառերի հնչյունավանկային կառուցվածքիաղավաղումներ, որոնք արտահայտվում ենհնչյունների կամ վանկերի բացթողումներով,ավելացումներով, տեղափոխումներով · տառայինընթերցում (անվանում է առանձին տառերը, սակայնվանկ կամ բառ չի կազմում) · ընթերցելիս հնչյուններիփոխարինումներ և շփոթումներ (հատկապեսարտաբերմամբ մոտ հնչյունների), ինչպես նաևգրաֆիկորեն նման տառերի փոխարինումներ ·տակտիլային: Դիսլեքսիայով երեխաների մոտնկատվում են սխալների հետևյալ խմբերը. ·օպտիկական · մնեզտիկական · ագրամատիկական ·սեմանտիկական · ֆոնեմատիկական ·Գրի լրիվբացակայությունը կոչվում է ագրաֆիա,ընթերցանության անընդունակությունը` ալեքսիա:Դիսլեքսիան ընթերցանության պրոցեսի մասնակիխանգարում է, որը պայմանավորված է բարձրագույնհոգեկան ֆունկցիաների թերզարգացմամբ ևարտահայտվում է կայուն բնույթի կրկնվողսխալներով: Ընթերցանության խանգարումներըբավականին շատ են տարածված երեխաներիշրջանում, ընդ որում 4 — 5 անգամ ավելի հաճախհանդիպում է տղաների մոտ: Դիսլեքսիայիառաջացման պատճառները մինչ օրս էլվիճաբանությունների տեղիք են տալիս: Շատհեղինակներ գտնում են, որ առկա է ժառանգականնախատրամադրվածություն: Որոշ գիտնականներ էլբացառում են նման մոտեցումը: Դիսլեքսիայովերկվորյակների հետազոտությունները ցույց տվեցին,որ դիսլեքսիայի ծագումը պայմանավորող որոշգործոններ, այնուամենայնիվ, ժառանգական բնույթունեն: Դիսլեքսիան հաճախ պայմանավորված էլինում գլխուղեղի` ընթերցանության պրոցեսինմասնակցող գոտիների օրգանական վնասվածքներով:Ընթերցանության խանգարումներով երեխաներիխմբում մեծ թիվ են կազմում ուղեղային մինիմալդիսֆունկցիայով երեխաները, հոգեկան զարգացմանհապաղում, բանավոր խոսքի ծանր խանգարումներ,ուղեղային կաթված, լսողության խանգարումներ ևմտավոր հետամնացություն ունեցողները: ՀամաձայնՌ. Ե. Լալաևայի դասակարգման տարբերում ենդիսլեքսիայի հետևյալ տեսակները.  վանկերիբացթողումներ, ավելացումներ, տեղափոխություններ: 4. Ագրամատիկական դիսգրաֆիան կապված է խոսքիքերականական կողմի թերզարգացման հետ:Դիսգրաֆիայի այս տեսակը կարող է արտահայտվելբառի, բառակապակցության, նախադասության,տեքստի մակարդակով: Գրավոր կապակցվածխոսքում երեխաները դժվարանում ենտրամաբանական և լեզվական կապեր հաստատելնախադասությունների միջև: Նախադասությանմակարդակով քերականական սխալներնարտահայտվում են բառի ձևաբանականկառուցվածքի աղավաղումներով, հոլովականվերջավորությունների փոփոխություններով,դերանունների, գոյականի թվիանհամապատասխանությամբ: 5. Օպտիկականդիսգրաֆիան պայմանավորված է տեսողականճանաչողության, վերլուծության և համադրության,տարածական պատկերացումների թերզարգացմամբ:Արտահայտվում է գրավորում տառերիփոխարինումներով և աղավաղումներով:Օպտիկական դիսգրաֆիային է վերագրվում նաևհայելային գիրը, որը երբեմն դիտվում էձախլիկության, ինչպես նաև գլխուղեղի օրգանականվնասվածքների դեպքում:· տառերիտեղափոխություններ · ձայնավորների բացթողումներ· բաղաձայնների կուտակումների դեքում դրանցբացթողումներ ·իսգրաֆիայով երեխաներիբարձրագույն հոգեկան մի շարք ֆունկցիաներձևավորված չեն: Դժվարացած են տեսողականվերլուծությունն ու համադրությունը, տարածականպատկերացումները, հնչյունային, վանկայինվերլուծությունն ու համադրությունը,նախադասությունը բառերի բաժանելը, խոսքիբառաքերականական կազմը որոշելը: Առկա ենհիշողության, ուշադրության, հուզակամային ոլորտիխանգարումներ: Գոյություն ունեն դիսգրաֆիայի միշարք դասակարգումներ, սակայն ժամանակակիցլոգոպեդիայում առավել հիմնավորված է այնդասակարգումը, որի հիմքում ընկած է գրելուպրոցեսի որոշակի օպերացիաներիչձևավորվածությունը: Ըստ այդմ առանձնացնում ենդիսգրաֆիայի հետևյալ տեսակները. 1.արտաբերական – ակուստիկական դիսգրաֆիա 2.ակուստիկական կամ հնչույթների տարբերակմանխանգարումների հիման վրա առաջացած դիսգրաֆիա3. լեզվական վերլուծության և համադրությանխանգարումների հիման վրա առաջացած դիսգրաֆիա4. ագրամատիկական դիսգրաֆիա 5. օպտիկականդիսգրաֆիա: 1. Արտաբերական – ակուստիկականդիսգրաֆիան արտահայտվում է տառերիփոխարինումներով ու բացթողումներով: Ընդ որումերեխան գրում է այնպես, ինչպես արտաբերում է:Սակայն միշտ չէ, որ հնչյունների փոխարինումներն ուբացթողումները արտահայտվում են նաև գրավորխոսքում: Սա պայմանավորված է նրանով, որ մի շարքդեպքերում տեղի է ունենում կոմպենսացիապահպանված ֆունկցիաների հաշվին: 2.Ակուստիկական դիսգրաֆիան դրսևորվում է այնտառերի փոխարինումներով, որոնցհամապատասխան հնչյունները հնչողությամբ մոտ են:Ընդ որում բանավոր խոսքում այդ հնչյունները ճիշտեն արտաբերվում: Ծանր դեպքերում շփոթվում են այնտառերը, որոնք արտահայտում են արտաբերմամբ և հնչողությամբ ոչ մոտ հնչյուններ: 3. Այս ձևի հիմքումընկած են լեզվական վերլուծության և համադրությանտարբեր ձևերի խանգարումները: Լեզվականվերլուծության և համադրության թերզարգացումըգրավորում արտահայտվում է բառի ևնախադասության կառուցվածքի աղավաղումներով:Դիսգրաֆիայի այս դեպքում տարածված ենհատկապես բառի հնչյունատառային կառուցվածքիաղավաղումները: Առավել բնորոշ են հետևյալ սխալները:

Խոսքի  ընդհանուր  թերզարգացում

Խոսքի  ընդհանուր  թերզարգացման  ժամանակ  տուժած  են խոսքային  համակարգի  բոլոր  բաղադրիչները, խոսքի  հնչյունային կողմը  բառապաշարը  և  քերականական   կողմը: Այս  դեպքում պահպանված  են  լինում  ֆիզիկական  լսողությունը  և ինտելեկտը:Առաջացման  պատճառները  բաժանվում  են երկու  մեծ խմբի՝ կենսաբանական  և  սոցիալական:Կենսաբանական պատճառներին  կարելի  է  դասել  մոր  տարած  տարբեր  տիպի ինտոկսիկացիաները  և  ինֆեկցիաները,  մոր  և  պտղի   արյան  անհամատեղելիությունը  ըստ  ռեզուս  գործոնի:Հղիության  ընդացքի տարբեր  պաթոլոգիաներով,  երեխայի  ԿՆՀ-ի  հիվանդությունները  և ուղեղի  տրավմաները  կյանքի  առաջին  տարիներին:Սոցիալական պատճառներին  կարելի  է  դասել  անհաջող   բարձիթողի սոցիալական  պայմանները,  որտեղ   երեխան  կրթվում  և դաստիրակվում  է,  ինչպես  նաև  խոսքի  սենզիտիվ   շրջանում  ոչ ադեկվատ  խոսքային  և  հոգեկան  միջավայրի   առկայությունը:Ըստ խոսքի  զարգացման   ախտահարման   աստիճանի  առանձնացնում ենք  ԽԸԹ-ի  երեք  մակարդակ:ԽԸԹ-ի  առաջին  մակարդակում երեխաների  մոտ  կամ  խոսքը  լրիվ  բացակայում  է  կամ  առկա  են խոսքի  որոշ  տարրեր:Ակտիվ  բառապաշարը  ներառում  է  մի  քանի ձայնարկություններ  կամ  թոթովանքային  բառեր,  որոնք  հաճախ զուգակցվում  են  ժեստերով   և  միմիկայով:ԽԸԹ-ի  երկրորդ մակարդակը  բնութագրվում  են   համեմատաբար  ծավալուն  խոսքային   միջոցների  կիրառումով  այս  մակարդակում  երեխան օգտագործում  է  բայեր,  անձնական  դերանուններ,  գոյականներ սակայն  օգտագործվող  բառերը  բնութագրվում  են  ոչ  ճիշտ իմաստով  և  հնչյունային  ձևավորումով:Թեև  հարուստ  է բառապաշարը,  միևնույնն  է  կատարվում  է  բառի փոխարինումներ:Երրորդ  մակարդակում  խոսքը  դառնում  է  ավելի ծավալուն,  բացակայում  են  կոպիտ  բառաքերականական խանգարումները,  հարստանում  է   երեխայի   ակտիվ բառապաշարը  սակայն   առկա  է  հնչյունավանկային աղավաղումների  և  հնչառտաբերական  խանգարումներ:ԽԸԹ-ի երրորդ  մակարդակում  օգտագործելով  կապակցված  խոսքից դժվարանում  են  երբ  օգտագործում  են  պատճառահետևանքային կապով,  տարածական  ընկալման  իմաստով նախադասություններ:ԽԸԹ-ի  շտկողական  աշխատանքները կազմակերպելիս,  մոտեցումը  կրում  է  կոմպլեքսային  բնույթ՝լոգոպեդ, բժիշկ, հոգեբան  միասնական   մոտեցում:Լոգոպեդական աշխատանքները  կազմակերպելիս  պետք  է  հաշվի  առնել  հետևյալ սկզբունքները՝

1.հնարավորինս  շուտ  սկսել

2.Երեխայի  համար  ստեղծել  բարենպաստ  պայմաններ. առաջին  հերթին  բացառել  սոցիալական  միջավայրից  եկող  բացասական ազդակները  (չխոսել  երեխայի  մոտ  իր  խնդիրներից,  չծաղրել)

3.անհրաժեշտ  է  ապահովել  խոսող  երեխաների  միջավայրով, անխոս  երեխայի  տարիքից  ավելի  ցածր  տարիքային  ցենզով

4.հաշվի  առնել  օնտոգենետիկական  սկզբունքը՝  թոթովանք, բառ,բառակապակցություն

5.միաժամանակ  հարստացնել  բառապաշարը  ձևավորել կապակցված  խոսք

6.աշխատանքի  ժամանակ  հաշվի  առնել  նյարդային  համակարգը  և հոգեկան  ստատուսը

7.աշխատանքի  ժամանակ  ապահովել  շատ  անալիզատորների ներգրավում 

8.հաշվի  առնել   անհատական  մոտեցման  սկզբունքը:

Խոսքի զարգացման փուլերը

1. Նախաթոթովանքի կամ գղգղանքի փուլ

Եթե հետծննդյան կյանքի առաջին-երկրորդամիսներին երեխան միայն լաց լինելով էարտահայտում իր վիճակը, ապա 2-3-րդ ամիսներիցսկսած սկսում է ձայներ արձակել, որոնք կազմված ենմեկ-երկու ձայնավոր և նույնքան էլ կոկորդայինանորոշ հնչյուններից: Ընդ որում` նման ձայներարձակում են ինչպես լսող, այնպես էլ ի ծնե խուլերեխաները, ովքեր չեն լսում շրջապատողներիխոսքը: Սա նկատի ունենալով` մասնագետներըկարծում են, որ նախաթոթովանքը ժառանգական է ևսոցիալական պայմանավորվածություն չունի, այն չիմտնում իսկական խոսքի զարգացման ընթացքի մեջ:Ձայներ արձակելը հաճույք է պատճառում երեխայինև ֆունկցիոնալ խաղի նախնական, ամենապարզտեսակն է: Եթե երեխան շրջապատված է սիրով ևքնքշանքով, ապա ավելի հաճախ է ձայներ արձակում:Գղգղանքի փուլը տևում է մինչև 6 ամսականը:

2. Թոթովանքի  փուլ

Թոթովանքի շրջանն սկսվում է 6 ամսականից: Այսփուլում երեխայի արձակած ձայներն իրշրջապատում խոսվող լեզվի հնչյուններն են: Դանշանակում է, որ այս փուլում սոցիալականշրջապատն արդեն վճռական ազդեցություն է գործումերեխայի խոսքի զարգացման վրա: Թոթովանքիփուլով սկսվում է խոսքի զարգացման համար շատկարևոր վանկային մեխանիզմի ձևավորումը: Այնկարևոր նախադրյալ է խոսքային մյուսմեխանիզմների ձևավորման համար: Թոթովանքինակտիվորեն մասնակցում են լեզուն, լեզվի ծայրը,շուրթերը: Արտաբերվում են այնպիսի շրթնայինհնչյուններ, ինչպիսիք են` բ, մ, պ, փ: 7 ամսականումերեխայի թոթովանքը շրջապատի կողմից ակտիվաջակցության կարիք ունի: Ձևավորվում էաուտոէխոլալիա, երբ նա կրկնում է իր իսկ ասածը: 7-8 ամսական թոթովախոս երեխան կրկնում է մեկձայնավորից և մեկ բաղաձայնից կազմված բառերիշարքեր (մամա, պապա, տատա և այլն):

3. Պասիվ խոսքի փուլ

Մինչև մայրենի լեզվով առաջին բառերն արտասանելըերեխան անցնում է խոսքի զարգացման ևս մեկ փուլ:Երեխան դեռևս չի կարողանում խոսել, բայցհասկանում է շրջապատողների խոսքը` իրենուղղված մի շարք բառեր և պարզնախադասություններ: 8-9 ամսականում նորմալզարգացող երեխան կարող է հասկանալհրամայական և հարցական կարճնախադասություններ, և ընդ որում` երեխանհասկանում է ոչ այնքան նախադասության ընթացքը,որքան նրա հուզական կողմը, տոնը, շեշտադրումը,ժեստերը և դիմախաղը: Արդեն 10ամսականումերեխան դրսևորում է վերլուծականմտածողության որոշ կարողություններ:

4. Ակտիվ արտաքին խոսքի փուլ

Այս փուլը կազմված է երկու ենթափուլից`
1. Իրադրական խոսքի ենթափուլ
2. Կապակցված համատեքստային խոսքի ենթափուլ

Իրադրական խոսքի ենթափուլ

Մոտավորապես մեկ տարեկանում նորմալ զարգացողերեխաների մեծ մասն սկսում է արտասանել առաջինբառերը, սակայն երեխաներն այս հարցում ունենանհատական բավականին մեծ տարբերություններ:Որոշ երեխաներ կարող են ակտիվ խոսքի փուլինանցնել 2 տարեկանում կամ ավելի ուշ: Այսինքն`նրանց պասիվ խոսքի փուլը միջինից շատ ավելիերկար է տևում, նույնիսկ մինչև 3 տարեկան:Երեխայի արտասանած առաջին բառերը թոթովանքիժամանակ արտասանվող հնչյուններիզուգորդություններից կազմված բառերն են: Եթեթոթովելիս «մա-մա-մա» շարքը որևէ իմաստ չէրարտահայտում, ապա այժմ այդ զուգորդությունըկարող է նշանակել մայր:

Իրադրական խոսքը մեծ նշանակություն ունիընտանիքի անդամների հետ երեխայի շփման ևհիմնական պահանջմունքների բավարարմանհարցում: Օրինակ` շատ երեխաներ «հաֆո կամ հաֆ-հաֆ» են ասում, երբ ուզում են ցույց տալ շանըկամ ինչ-որ միտք արտահայտել, որը կապված է շանհետ: Նմանատիպ բառերի կիրառումըպայմանավորված է կոնկրետ իրադրությամբ, որումտվյալ պահին հայտնվել է երեխան:

Կապակցված համատեքստային խոսքի փուլը ևեսակենտրոն խոսքի խնդիրը

Խոսքի զարգացման այս փուլն սկսվում է 1.5- 2տարեկանից: Երեխան արդեն կարողանում է կազմել2 բառից` սովորաբար ենթակայից և ստորոգյալիցկազմված նախադասություններ: Այս փուլումերեխայի խոսքը հանդես է գալիս որպես նրագործողություններին ուղեկցող գործընթաց: Օրինակ`երեխան տուն պատրաստելիս ինքն իրեն խոսում է,տալիս է այն առարկաների անունները, որոնցովխաղում է: Ժ. Պիաժեն, հետո նաև Լ. Ս. Վիգոտսկին,ուշադրություն դարձրին այն հանգամանքին, որերեխայի խոսքի և մտածողության զարգացման վրախոր ազդեցություն են գործում այլ մարդկանց հետփոխհարաբերությունները: Ժ. Պիաժեն առաջ քաշեցնաև «եսակենտրոն խոսքի» մասին իր տեսակետը:Եսակենտրոն է երեխայի այն խոսքը, որընախատեսված է հենց իր համար, իսկ«սոցիալականացված» խոսքն ուղղված է ուրիշներին:Ըստ Պիաժեի` եսակենտրոն խոսքը ժամանակիընթացքում մարում ու անհետանում է: Լ.Ս.Վիգոտսկին, քննադատորեն վերլուծելով Պիաժեիտեսակետը, առաջ քաշեց այն միտքը, որ երեխայիխոսքի ցանկացած տեսակ սկզբից ևեթ սոցիալական է:Փորձելով պարզել, թե երեխայի կյանքում ինչնշանակություն ունի եսակենտրոն խոսքը, հանգեցայն եզրակացությանը, որ խոսքի այդ տեսակըսոցիալական ծագում ունի և ժամանակի ընթացքումոչ թե անհետանում է, այլ դառնում է ներքին խոսք:Որոշ տվյալներ վկայում են, որ 2-3 տարեկաներեխայի եսակենտրոն խոսքը կապված է խնդրայինիրադրությունների հաղթահարման հետ: Երբ երեխանհայտնվում է խնդրային իրադրության մեջ, որտեղպետք է հաղթահարի չնախատեսվածդժվարությունները, նրա ինքնաբուխ եսակենտրոնխոսքը անմիջապես ակտիվանում է: Այս փաստը ցույցէ տալիս, որ խոսքի այս տեսակը ծառայում էխնդիրների լուծմանն ու խնդրային իրադրություններիհաղթահարմանը, այսինքն` երեխայի ադապտացիայիապահովմանը:

5. «Ի՞նչ է» և «ինչո՞ւ» հարցերի փուլ

Մոտավորապես 2-2.5 տարեկանից սկսած երեխանբազմաթիվ հարցեր է տալիս շրջապատողառարկաների և երևույթների մասին: Սկզբնականշրջանում այդ հարցերը հիմնականում առարկաներիանուններն իմանալու խնդիրն են լուծում և ունենումեն «ի՞նչ է սա» ձևը: Երեխան նմանատիպ հարցեր էտալիս, ընդ որում` նույն առարկայի անունը նակարող է հարցնել մի քանի անգամ: Այդ ձևով նա ոչմիայն ստուգում է իր իմացածը, այլև հաղորդակցվումէ մեծահասակների հետ: 3-3.5 տարեկանում երեխայիհարցերի բնույթն արդեն փոխվում է: Նա ցանկանում էիմանալ ոչ միայն առանձին առարկաների անունները,այլև դրանց ծագումը` ով է դրանք գնել, ինչի համար ևայլն: Այլ կերպ ասած` նրան արդեն հետաքրքրում ենառարկաների և երևույթներիպատճառահետևանքային կապերը: Այս շրջանումշատ կարևոր է ծնողների վերաբերմունքը երեխայիհարցասիրության նկատմամբ: Նրանք պետք էհնարավորին չափով բավարարեն երեխայիհետաքրքրասիրությունը, քանի որ պատասխանելուցհրաժարվելը երեխային կզրկի գիտելիքներից ևաստիճանաբար կհասցնի հետաքրքրասիրությաննվազման: Եթե ծնողը չգիտի երեխայի հարցիպատասխանը, ապա չպետք է կեղծ պատասխանհորինի. ավելի լավ է պատասխանել իմանալուցհետո:

6. Խոսքի զարգացման գերագույն փուլ

Կան երեխայի խոսքի զարգացման գերագույն փուլեր,որոնց իմացությունը մեծ նշանակություն ունի: Դրանքայն փուլերն են, որոնց ընթացքում երեխայի խոսքիզարգացումը խիստ արագանում է: Դրանցից առաջիննսկսվում է 2-2.5 տարեկանում և տևում է մինչև 6-7տարեկանը: Պարզվում է, որ եթե այս փուլը լիարժեքչի օգտագործվում մայրենի լեզվի յուրացման համար,ապա հետագայում կորցրածը լրիվ փոխհատուցելնանհնարին է դառնում: Ընդ որում` խոսքի ոչ լիարժեքզարգացումը հանգեցնում է իմացական ոլորտիզարգացման դանդաղեցման: Երեխան մայրենի լեզունյուրացնում է մինչև 5-6 տարեկանը:

7. Բարդ նախադասությունների և քերականությանյուրացման փուլ

Արդեն 2 տարեկան երեխան, որի խոսքին բնորոշ ենառանձին բառերը և պարզ նախադասությունները,երբեմն կարող է օգտագործել նաև 3 կամ ավելիբառերից կազմված նախադասություններ: 2.5-3տարեկան երեխաներն իրենց մտքերն արտահայտումեն բավականին բարդ նախադասություններով:Երեխայի խոսքի քերականությունը կարելի էուսումնասիրել սկսած այն պահից, երբ նա առաջինանգամ կապակցում է բառերը: Այդ պահից երեխայիխոսքը կառուցիկ է դառնում, կանոնավոր, սակայնկառուցվածքները տարիքին զուգընթաց փոփոխվումեն: Սկզբնական փուլերում երեխայի խոսքիկառուցվածքը չի համընկնում մեծահասակի խոսքիկառուցվածքին: Այդ շրջանում երեխայի խոսքումգերակշռում են առանցքային կամ հիմնական բառերը(էլի տուր, էլի կարդա, էլի թռցրու): Նման բառերիթիվը դանդաղ է աճում` ամսական 4-5 բառով: Այստարիքում հանդիպում են նաև ենթակա-ստորոգյալպարզ կառուցվածքով բազմաթիվնախադասություններ: Սկսած այն պահից, երբերեխան սկսում է 2–ից ավել բառերով կազմվածնախադասություններ գործածել, արդեն հնարավոր էդրանք վերլուծել ըստ խոսքի մասերի: Այսպիսով, 2-3տարեկանում նախադասություններ կազմելիսերեխան ենթագիտակցորեն ելնում է որոշակիքանակական սկզբունքներից: Դրա շնորհիվ էլ նրանախադասությունները որոշակի կառուցվածքներ են,այլ ոչ թե բառերի պարզ շարքեր:

Երեխաներ խոսքը զարգանում է աստիճանաբար, անցնելով մի շարք փուլեր:

1-Նախթոթովանք, գղգղանք: Եթե հետծննդյան կյանքի1-2 ամիսներին երեխան միայն լաց լինելով էարտահայտում իր վիճակը, ապա 2-3 ամիսներիցսկսում է ձայներ արձակել, որոնք կազմված են 1-2ձայնավոր, և նույնքան կոկորդային անորոշհնչյուններից: Ընդ որում,  նման ձայներ արձակում ենինչպես լսող, այնպես էլ ի ծնե խուլ երեխաները:

2-Թոթովանքի փուլ: Սկսվում է 6 ամսականից: Այսփուլում երեխայի արձակած ձայները իր շրջապատումխոսվող լեզվի հնչյուններն են: Թոթովանքի փուլումսկսվում է խոսքի զարգացման համար շատ կարևորվանկային մեխանիզմը: Սա կարևոր նախադրյալ էխոսքային մյուս մեխանիզմների ձևավորման համար:Այս փուլում ակտիվորեն մասնակցում են լեզուն, լեզվիծայրը և շուրթերը: Բ, Մ, Փ, Պ: 7 ամսականում երեխայիթոթովանքը շրջապատի կողմից ակտիվ աջակցությանկարիք ունի: Ձևավորվում է աուտոէխոլալիա, երբ նակրկնում է իր ասածը:

3-րդ փուլը պասիվ խոսքի փուլն է: 

Մանկական  ուղեղային  կաթված                                  

                             (ՄՈՒԿ)
ՄՈՒԿ-ը  ԿՆՀ  ( կենտրոնական  նիարդային  համակարգ)  ծանր  հիվանդություն  է  որն  առաջանում  է  ուղեղի  վնասվածքի  պատճառով  ներարգանդային  կյանքում, ծննդաբերական  տրավմայի  պատճառով  և  հետծննդյան  շրջանում: Գլխուղեղի  վնասման  պատճառ  կարող  են  լինել  տարբեր  բնույթի  ինֆեկցիոն  հիվանդություններ,  որոնք  մայրը  տարել  է  հղիության  ընդացքում,  մոր  և  երեխայի  ռեզուս  գործոնի  անհամատեղելիությունից,  և երեխայի  կյանքի  առաջին  տարիներին  գանգի  տրավմաները:

Առաջին ձևի ժամանակ նույն ձևով աղտահարված են լինում ձեռքերն ու ոտքերը:Երեխան դժվարանում է նստել և գլուխը պահել:

Երկրորդ ձևի ժամանակ նույնպես բոլոր չորս վերջույթները աղտահարված են լինում ընդ որում ոտքերն ավելի շատ քան ձեռքերը:

Երրորդ ձևը բնութագրվում է միակողմանի շարժողական խանգարումով:Աղտահարվում է մարմնի մի մասը ավելի հաճախ վերին վերջույթները:

Չորրորդ ձևը բնութագրվում է ոչ կամային շարժումններով:

Հինգերորդ ձևի ժամանակ դիտվում է շարժումնների կոնդինացիայի որոշակի խանգարումններ:ՄՈՒԿ-ով երեխաների մոտ մեծ տեղ են գրավում խոսքային խանգարումնները (70-80%-ի ) մոտ:

Նրանց խոսքային խանգարումնները բազմազան են, սակայն առավել հաճախ հանդիպողներից են՝

1. Դիպլեգիա

2.խոքի ընդհանուր թեր զարգացում

3. կակազություն

4.գրավոր խոսքի խանգարումներ:

Դիպլեգիայի   ժամանակ տուժում են խոսքի շարժողական մեխանիզմ, որի ժամանակ բնորոշ է արտաբերական շարժումնների խանգարումները շնչառական և ձայնառաջացման խանգարումնները:Եթե որևէ մեկն ունի ՄՈՒԿ ուղեղի վնասվածքի պատճառով չի կարողանում ճիշտ օգտագործել մարմնի որոշ մկաններում:

ՄՈԻԿ ունեցող երեխաները չեն կարողանում քայլել, խոսել, ուտել, ինչպես մյուս երեխան:Չեն կարողանում օգտագործել մանր առարկանները օգտվել գրիչից, մկրատից:Չեն կարողանում կառավարել ձեռքերի ոչ կամային շարժումնները և թքային արտադրությունը:ՄՈՒԿ-ը չի բուժվում չնայած հետևանքները հնարավոր է կատարվում վաղ մանկական տարիքից:

Կակազություն

Խոսքի,  տեմպի և ռիթմի խանգարումն է, որը պայմանավորված է  ծայրամասային խոսքային ապառատում  առկա մկանային ջղաձգումններով:Կակազության ժամանակ առաջանում է տարբեր ջղաձգումններ, որոնք իրենց ձևով լինում են երեք տեսակ:

1.Կլոնիկ-որի ժամանակ կրկնվում է նույն հնչյունը կամ վանկը:

2.Տոնիկ-երբ կակազողը փորձում է արտաբերել բառը, հնչյունը կարծես քարանում է:

3.Կլոնիկ-Տոնիկ կամ խառը-երբ կակազողի մոտ կան երկու տեսակներ:

Առանձնացնում են կակազության երկու ձև  նեվռոծիկ և նեվռոզանման կակազությանը բնորոշ են հետևյալ առանձնահատկությունները:

1.Կակազության հիմնական ձևավորումն է 2-5 տարեկան:

2.Ծավալուն ֆռազային խոսքի առկայությունը մինչև կակազության առաջացումը:

3.Կակազությանը նախորդում է սուր կամ խռոնիկ տրավմա:

4.Ջղաձգումները մեծ մասամբ կախված է կակազողի հուզական վիճակից:

5.Որոշակի պայմանավորված սահուն խոսքի հնարավորություն՝ հուզական հանգիստ մթնոլորտ, խոսելու, շեղվելու, մեկնաբանության ժամանակ:

Նեվռոզանման կակազությունը բնութագրվում է:

1.Ջղաձգումային կծկումները ի հայտ են գալիս 3-4 տարեկանում:

2.Ջղաձգային կծկումնները համընկնում են ֆռազային խոսքի զարգացման հետ:

3.Կախվածության  սկիզբը աստիճանական է և պայմանավորված չէ հոգեկան տրավմա առաջացնող  իրավիճակի հետ, խոսքի որակը կախված չէ խոսքային իրավիճակից:

4.Խոսելու պրոցեսի վրա կակազողի ուշադրության գրավելունը, թեթևացնում է խոսքը:

5.Ֆիզիկական և հոգեկան հոգնածությունը վատացնում է խոսքի վիճակը:

Կակազության երկու տեսակի դեպքում էլ առաջանում են ոչ խոսքային աղտանշաններ:

Վախ կամ հետապնդող մտքեր:

Շարժողական կամ խոսքային փոխօգնություն  շարժումնների առկայություն, երբ որ նկատվում է անձնային  որակների փոփոխություն:

Տիֆլոմանկավարժություն

Տիֆլոմանկավարժությունը գիտություն է տեսողության խանգարումով երեխաների կրթության ու դաստիարակության մասին: Այն մտնում է մանկավարժական գիտությունների համակարգի մեջ:

Տիֆլոմանկավարժության հիմնական խնդիրներն են.

* Տեսողության խորը խանգարում ունեցող երեխաների հոգեբանամանկավարժական և կլինիկական ուսումնասիրումը:

* Տեսողության խանգարման ծագումնաբանական ախտորոշումը:

* Մանկական կուրության կամ թույլ տեսողության դեպքում օրգանիզմի չզարգացած գործառույթների փոխհատուցման, շտկման և վերականգնման ուղիները:

* Տեսողության գործառույթի տարբեր բնույթի խախտումների դեպքում անձի ձևավորման և զարգացման պայմանների ուսումնասիրումը ` հաշվի առնելով այդ երեխաների տարիքային և անհատական առանձնահատկությունները:

* Կույր և թույլ տեսնող երեխաների ուսուցման , դաստիարակության , աշխատանքային և պրոֆեսիոնալ պատրաստականության կազմակերպման բովանդակության, մեթոդների և պայմանների մշակումը:

* Տեսողության խանգարումներ ունեցող երեխաների ճանաչողական հնարավորությունների զարգացմանը նպաստող ուսումնադաստիարակչական գործընթացի ուսումնական պլանների, ծրագրերի , դասագրքերի, տեխնիկական միջոցների գիտական հիմքերի մշակումը:

* Տեսողության խանգարումներ ունեցող երեխաների մնացորդային տեսողության պահպանման և զարգացման հիգիենիկ միջոցառումների համակարգի մշակումը / լուսավորվածության չափանիշներ, տեսողական ծանրաբեռնվածության ռեժիմը և այլն/:

Տարբերում ենք տեսողության խանգարման հետևյալ աստիճանները.

* Թեթև աստիճանի կարճատեսություն և հեռատեսություն / մինչև 3 դիոպտր/;

* Միջին աստիճանի կարճատեսություն և հեռատեսություն / 3-6 դիոպտր/;

* Բարձր աստիճանի կարճատեսություն և հեռատեսություն / 6-ից բարձր դիոպտր/;

Տեսողության խանգարումների առաջացման պատճառները տարբեր են, և դրանց ազդեցության հետևանքով էլ ի հայտ են գալիս տեսողական օրգանի զանազան հիվանդություններ, իջնում է տեսողության սրությունը, և նույնիսկ կարող է առաջանալ կուրություն: Տեսողության խանգարումների առաջացման հնարավոր պատճառները կարելի է բաժանել երկու խմբի ` բնածին և ձեռքբերովի:

Տեսողության խանգարումների առաջացման հնարավոր պատճառները

Բնածին-Ծննդաբերության ժամանակ,Ժառանգական,Ինֆեկցիոն

Ձեռքբերովի-Ծննդաբերական վնասվածքներ,Ինֆեկցիոն,Բորբոքային,Վնասվածքներ,այրվածքներ

Նորմալ տեսնող երեխան երեք ամսական հասակում իր հայացքը սովորաբար կանգնեցնում է առարկաների վրա, և անհետանում են աչքերի չկոորդինացված շարժումները:

Միայն 14 տարեկանում ամբողջությամբ ձևավորվում է մարդու տեսողության մեխանիզմը:

Ողջ աշխարհում յուրաքանչյուր երրորդը վատ է տեսնում: Առավել անհանգտացնողը դպրոցահասակների կարճատեսության աճի միտումն է, որը հիմնականում առաջ է գալիս պառկած վիճակում ընթերցանությունից, վատ լուսավորությունից, սեղանի անհարմարավետությունից, առանց ընդմիջման տեսողական աշխատանք կատարելուց և այլն: Այս երևույթի կանխման համար անհրաժեշտ է .

* Հիգիենայի կանոնների պահպանումը:

* Ռացիոնալ ռեժիմի ապահովումը:

* Տանը և դպրոցում երեխայի համար հարմարավետ, ճիշտ լուսավորվածությամբ աշխատանքային տեղի ստեղծումը:

* Ճիշտ կեցվածքի ձևավորումը և զարգացումը:

Հատուկ մանկավարժությունը գիտություն է մտավոր և ֆիզիկական խնդիրներ ունեցող երեխաների հոգեֆիզիոլոգիական առանձնահատկությունների, նրանց կրթության և դաստիարակության օրինաչափությունների և մեթոդների մասին:

Հատուկ մանկավարժության օբյեկտը այն երեխան է, որը ունի հոգեֆիզիոլոգիական խնդիրներ:

Առարկան զարգացման տարբեր խնդիրներ ունեցող երեխայի ուսուցումն ու դաստիարակումն է:

Հիմնական նպատակը երեխայի անհատական զարգացման խնդիրների բացահայտումը, և վարքի ֆունկցիոնալ խանգարումների շտկումը:

Կապը այլ գիտությունների հետ- մանկավարժություն, հոգեբանություն, բժշկություն, կենսաբանություն, տեխնիկական և հասարակական գիտություններ:

Հիմնական խնդիրները- ուսումնասիրել, բացահայտել, մշակել ու շտկել:

Հատուկ մանկավարժությունը ունի իր բնագավառները:

1.Օլիգոֆրենո մանկավարժություն (մտավոր)

2.Սուրդո մանկավարժություն (լսողական)

3.Տիֆլո մանկավարժություն (տեսողական)

4.Լոգոպեդիա (խոսքային)

Հատուկ մանկավարժության հիմնական հասկացություններն են ՀԱՏՈՒԿ ՈՒՍՈՒՑՈՒՄ, ՀԱՏՈՒԿ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ, ՍԱՀՄԱՆԱՓԱԿ ԿԱՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁ, ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԻՔ, ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏՈՒԿ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐԻ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂ, ՇՏԿՈՒՄ:

Հատուկ մանկավարժության հիմնական սկզբունքներն են՝

Շտկողական ուսուցմանը և դաստիարակությանը ուղղված սկզբունք:

Ախտորոշմանն ուղղված համալիր մոտեցման սկզբունք:

Խանգարված ֆունկցիայի վաղ բժշկահոգեբանամանկավարժական (ԲՀՄ) շտկման սկզբունքը:

Զարգացման խանգարում ունեցողների նախադպրոցական, դպրոցական և մասնագիտական ուսուցման անընդհատության սկզբունք:

Հատուկ մանկավարժության մեթոդները՝ ուսուցման և դաստիարակության:

Դաունի  սինդրոմ

Այս  սինդրոմը  առաջին  անգամ  1866թ. նկարագրվել է  Լանգթոմ  Դաունի  կողմից (մոնղոլոիզմ)  անվան տակ:Դաունի  սինդրոմը  բոլորից  հաճախ հանդիպող  քրոմոսոմային  հիվանդություններից  է նորածինների  մոտ  դրսևորման հաճախականությունը  կազմում  է  1հարաբերած700-ի, իսկ մտավոր  հետամնացների  մոտ  10  տոկոս: Այսհիվանդության  ախտորոշումը  դրվում  է  ծնվելուց անմիջապես  հետո,  ըստ  դեմքի  բնորոշ  գծերի՝  թեք դասավորված  աչքեր,  լայն  քթարմատ, աչքի  ներս ընկած  հատվածում  մաշկի  ծալվածքով  բացի  այս ամենից  գանգի  փոքր  չափսեր  դեֆորմացված ականջներ  խոշոր  լեզու  և  ծռմռված  ճկույթներ:

Հենց  կյանքի  առաջին  տարում  նկատվում  է հոգեկանի  և  մոտորիկայի  հետ  ընկնելը: Այս երեխաները  ուշ  են  նստում,  քայլում  և  հաճախակի հանդիպող  անոմալյաներից  է  սրտի  արատը:Այս երեխաները  ունեն  թույլ  իմունիտետ  հատկապես ծանր  են  տանում  ինֆեկցիոն  հիվանդությունները վաղ  մանկական  հասակում:Դաունի  սինդրոմով երեխաների  91%  ունի  միջին  աստիճանի  մտավոր հետամնացություն  6,5%  թեթև  այսինքն ապուշություն,  իսկ  2,5%  խորը  մտավոր հետամնացություն:Այս  երեխաները  ունակ  են սովորելու, մեծ  մասամբ  նրանց  մոտ  նկատվում  էխոսքի  խնդիրներ  ունեն  աղքատիկ  բառաբաշար  և առտաբերական  խնդիրներ,  այդ  պատճառով խորհուրդ  է  տրվում  վաղ  հասակից  աշխատանք լոգոպեդի  հետ: 

Տուժած  է  լինում  նաև  խոշոր  և  մանր  մոտորիկան նպատակահարմար  է աշխատանքը ֆիզիոթերապեվտի  հետ: Հայտնի  է  որ  դաունի սինդրոմով  երեխաների  ծնվելու հավանականությունը  կախված  է  մոր  տարիքից մինջև  25  տարեկան  կանանց  մոտ  այս  սինդրոմով երեխայի  ծնվելու  հավանականությունը  1հ 1400-ի  է, մինջև  30 տարեկան  1հ 1000-ի, մինջև  35 տարեկան  1հ 350-ի  մինջև  42  տարեկան  1հ 60-ի,  մինջև  49 տարեկան  1հ 12-ի: Դաունի  սինդրոմով  երեխայի ծնվելու  պատճառ  կարող է  հանդիսանալ ազգակցական  ամուսնությունը, նրանց  կյանքի տևողությունը  միջինում  50  տարի է,  շատերը  կարողեն  ամուսնանալ  սակայն  տղամարդկանց  մոտ նկատվում  է  անպտղություն  իսկ  կանանց  35-ից  50%  ունենում  են  այս  սինդրոմով  կամ այլ անոմալյաներով  երեխաներ:

Օլիգոֆռենո մանկավարժությունը կապը խնդիրներըառարկան:

Զբաղվում է մտավոր հետամնաց երեխաներիհոգեֆիզիկական զարգացմանառանձնահատկություններով և նրանց կրթությանառանձնահատկությունով:

Կապը-մանկավարժություն, հատուկ հոգեբանություն,բժշկության, անատոմիա, ֆիզիոլոգիա,նյարդաբանության:

Օլիգոֆռենո մանկավարժության հետ դրված է խնդրիբացահայտումը:

Առաջացման պատճառը և ժամանակիբացահայտումը:

Խնդրի շտկում:

Անհատական մոտեցում:

Ֆիզիկական, գիտական,  բարոյագիտական:

Աշխատանքի ուսուցում:

Օլիգոֆռենոյի առաջացման պատճառը:Օլիգոֆռենյանճանաչողության գործունեության կայունխանգարումն է, որը առաջանում է գլխուղեղիխանգարման պատճառով :

Օլիգո-փոքր   ֆռենո-ուղեղ:

Բնածին և ձեռքբերովի:

Բնածին-ժառանգություն քրոմոսային և հղիության ոչնոռմալ ընթացքը:

Ձեռքբերովի-ծննդաբերության ընթացքում, ինֆեկցիոնհիվանդությունները:

Զարգացման առանձնահատկությունները:

Գործունեություն	Նորմալ	Մտավոր
առողջ  ժպիտ	2-3 ամսեկան	1,5-1,6 տարեկան
գլխի  ուղիղ  դիրք	2 ամսեկան	5-7 ամսեկան
ձայնի աղբյուր	2-3 ամսեկան	1 տարեկան
ուշադրություն	4-5 ամսեկան	2 տարեկան
բլբլալ	5-6 ամսեկան	2 տարեկան
նստել	6 ամսեկան	1 տարեկան
քայլել	8-12 ամսեկան	1-2 տարեկան
խոսել	10-12 ամսեկան	2-2,5 տարեկան
շարժական խաղեր	10-11 ամսեկան	2-2,5 տարեկան
մտածվածգործողություն	1 տարեկան	2-3 տարեկան

Քրոնիկ նյարդահոգեբանական հիվանդություն է, որըարտահայտվում է նոպաների ձևով: Դրանքսովորաբար հինգ րոպեից քիչ են տևում:Եթեհիվանդությունը ծանր է և ընթացքը երկար է տևում առաջանում են մի շարք բացասական հետևանքներ՝բնավորության փոփոխություններ և մտավորհետամնացություն:Տարբերում ենք երկու տեսակիԷպիլեպսիա՝

1.Տարածվող, որը ընդգրկում է ամբողջ օրգանիզմով:

2.Մասնակի, երբ էպիլեպտիկ պրոցեսի մեջ ընդգրկումեն մարմնի մկաների առանձին խմբեր:

Մեծ  էպիլեպտիկ նոպա, որի  ժամանակ  հիվանդը  ընկնում  է, կորցնում  է   գիտակցությունը,մարմնի մկանները  ձգվում  են,  ընկնում  է  մեջքի  վրա և  

հաճախ  մարմինը հենվում է միայն կրունկների  և  գլխի  վրա: Կոկորդի  մկանների ձգման  հետևանքով   ձայն  է  արտազատում, շնչառական   մկանները ևս ձգվում,  են  դեմքը կապտում  է,  ակնագնդերը  ետ  են  գնում  և միայն  աչքի  սպիտակ  մասն է  

երևում, բերանից  փրփուր  է  գնում  հաճախ արյունախառը:Այս  վիճակը տևում է  20-30 վարկյան  մաքսիմում  մինչև  1  րոպե,  որից հետո  հետևում  է  մարմնի  մկանների առանձին 

ցնցումները  սա  էլ  տևում  է մոտավորապես  5  րոպե:Հիվանդը  լինում  է շշմած  և  արգելակված  5-20  րոպե,որից  հետ հետևում  է  երկարատև  և  խորը քուն:Նոպաները  կարող  են  լինել կրկնվող

Մյուս  տեսակը  կոչվում  է  փոքր նոպա  որն  ունենում  է  մի  քանի ձևեր:Դրանցից  մեկն  

արտահայտվում  է նրանով,  որ  հիվանդը  հանկարծակի  (մի  քանի վարկյան)  կորցնում  է  

գիտակցությունը, դադարում  է  կատարել  որևէ գործողություն:Որից  հետո  գիտակցությունը 

վերականգնվում  է  և  նա  շարունակում  է բնականոն  կըանքը:Մյուս  տեսակը  երբ հիվանդը  

առանց  որևէ  նախազգացումների ընկնում է,հետո  վեր  է  կենում  և  գնում:Սա ևս  համարվում  է  էպիլեպտիկ  հիվանդություն և եթե  երկար  է  շարունակվում  անրադառնում է  բնավորության  և  մտավոր  ունակությունների վրա:

Մասնագետները կարծում են, որ նոպաներիպատճառը ուղեղի բջիջների անկանոն աշխատանքնէ, իսկ թե ինչու է դա տեղի ունենում, մինչ օրս պարզ չէ։

Ուղեղի հիվանդությունների մասին միհանրագիտարանում ասվում է. «Պետք չէ փորձելդադարեցնել նոպան, սակայն պետք է պաշտպանելհիվանդին հնարավոր վնասվածքներից ևհավաստիանալ, որ նա կարողանում է շնչել։ Իսկ եթենոպան հինգ րոպեից երկար է տևում կամ կրկնվում է,կամ էլ անհատը նոպայից մի քանի րոպե հետո ուշքիչի գալիս, պետք է շտապ օգնություն կանչել»:

Այս հիվանդները չգիտեն, թե երբ և որտեղ կսկսվիհաջորդ նոպան, և շատերին դա վախի մեջ է պահում։Անհարմար իրավիճակների մեջ չընկնելու համարնրանք խուսափում են մարդաշատ վայրերումլինելուց։

Որոշ գործոններ մեծացնում են նոպաներիհավանականությունը. դրանք կարող են լինել սթրեսըև քնի պակասը։ Այդ պատճառով մասնագետներընման հիվանդներին հորդորում են բավարար չափովհանգստանալ և կանոնավորաբար մարզվել։ Որոշդեպքերում օգնում են նաև դեղամիջոցները։