Խոսքի մշակույթ

Երկրորդ կուրս

Հովհաննես  Թուանյան

ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Հովհաննես Թադեւոսի Թումանյան ՝ հայ մեծագույն գրող ու բանաստեղծ, հասարակական գործիչ։ Ծնվել է 1869 թվականի փետրվարի 7-ին, Լոռվա Դսեղ գյուղում` հոգեւորականի ընտանիքում։

Նախնական կրթությունը ստացել է հայրենի գյուղում, այնուհետեւ Ջալալօղլու (այժմյան՝ Ստեփանավան) դպրոցում։ 1883 թվականից շարունակել է ուսումը Թիֆլիսի Ներսիսյան Ճեմարանում, սակայն նյութական ծանր իրավիճակի պատճառով 1887թ. ստիպված եղավ թողնել դպրոցը եւ սկսեց աշխատել Թիֆլիսի հայ եկեղեցական դատարանում, այնուհետեւ Հայ Հրատարակչական միության գրասենյակում (մինչեւ 1893թ)։

Թումանյանը սկսել է ստեղծագործել 80-ականների կեսից, այդ ժամանակ էլ սկսում է համագործակցել հայկական տարբեր թերթերի ու ամսագրերի հետ։ Լայն ճանաչում է ձեռք բերում "Բանաստեղծություններ" հավաքածուի (1-2 հատոր, 1890-92) լույս տեսնելուց հետո։ Թումանյանի գրական գործունեության ամենահայտնի շրջանն է համարվում XIX դարի վերջին տասնամյակը – XX դարի սկիզբը։ Այդ ժամանակաշրջանում է, որ Թումանյանը հանդես է գալիս որպես ժողովրդի ստեղծագործական ավանդույթների վրա հիմնվող բանաստեղծ։ Իր ստեղծագործություններից շատերում, նա նկարագրում է նահապետական օրենքներով ապրող գյուղացիների կյանքը, որը լի է ներքին ու հաճախ ողբերգական հակասություններով։ Այդ թեմային են նվիրված Թումանյանի այնպիսի պոեմները, ինչպիսին են «Մարոն» (1887, հրատարակվել է 1892թ), «Լոռեցի Սաքոն» (1889, հրատարակվել է 1890թ), «Անուշ» ողբերգությունը (1890, հրատարակվել է 1892թ)։

Թումանյանի պոեմներից, բալադներից ու հեքիաթներից շատերի հիմքում ընկած է ժողովրդական բանահյուսությունը։ Օրինակ՝ «Թմկաբերդի առումը» (1902, հրտ. 1905թ) հիմնված է ժողովրդական առասպելի վրա, ինչպես նաեւ «Ախթամար», «Փարվանա», «Սասունցի Դավիթ» պոեմները, «Մի կաթիլ մեղր» հեքիաթը։

1899 թվականին բանաստեղծը կազմակերպում է "Վերնատուն" գրական խմբակը, որի անդամ են դառնում բազմաթիվ հայ նշանավոր գրողներ ու բանաստեղծներ։

XX դարի սկզբին Թումանյանը հայտնի է դառնում նաեւ որպես հասարակական գործիչ։ 1905-07 թվականներին մասնակցում է Բաքվի հայ-թաթարական ընդհարումների հաշտեցմանը։ Ցարական կառավարության կողմից երկու անգամ ձեռբակալվում է (1908 եւ 1911) ու բանտ նետվում:

1912–1921 թթ.՝ Հայ գրողների կովկասյան միության նախագահն է։ Արդեն Հայքի խորհրդայնացումից հետո դառնում է Հայաստանին օգնության կոմիտեի նախագահ (1921-22)։

Հովհաննես Թումանյանը վախճանվել է 1923 թ. մարտի 23-ին, 54 տարեկան հասակում, Մոսկվայում։

Առաջադրանք

1.Պատմվածքը  բաժանել  տրամաբանական  մասերի  և  վերնագրել  յուրաքանչյուր  մասը:

1.Կոմիտասի  մտորումները  Փարիզի  փողոցներում,  հանդիպումը  լրագրավաճառ  տղայի  հետ:

2.Հնամաշ  դրամապանակը  իր  10  ֆրանկով.-

3.Բեռլինյան հուշերը:

4.Անսպասելի  անծանոթը:

5.Կոմիտասն  ու  իր  ընկերը` Նվագարանը:

2.Կոմիտասի  հուշերը  անցած  կիսաքաղց   օրերի  մասին:

Դեկտեմբերյան  ցուրտ  օրերն  էին:Կոմիտասը  քայլում  էր  փողոցով  ու  հիշում  իր  կիսաքաղց  օրերը:1896թ. Բեռլինի  բարձրագույն  երաժշտանոցում  ուսանելու  1-ին  ձմեռն  էր:Ամսական  թոշակը  վերջացացել  էր,  սպասում  էր  հաջորդին,  որը  չկար: Դուրս  էր  եկել  մի  ծանոթից  պարտք  խնդրելու,  բայց  ինքնասիրությունը  թույլ  չէր  տալիս:  Պատահական  գտնված  կես  մարկը  վիճակախաղի  տոմս  գնեց  ու  շահեց  հարյուր  մարկ:Այդ  օրերը  ունայն  էին  ու  տխուր:Կոմիտասը  համարում  էր,  որ  գալիք  բոլոր  օրերը  միասին  չեն    կարող   լցնել  այդ  փուչ  օրերից  և  ոչ  մեկը: Հիշում  էր, թե  ինչպես  կարմրեց,  երբ  կոնսերվատորիայի  պրոֆեսորը  արգելեց  վճարել  իրեն,  քանի  որ  իմացել  էր  Կոմիտասի  աղքատության  մասին:

3.Ուրիշ  ինչպես  կարելի է  վերնագրել պատմվացքը:

Կարելի է պատմվածքը  վերնագրել  կորած  դրամպանակ:

4.Ներկայացրու  պատահական  անցորդներին  ովքեր  կարող  էին  դրամապանակի  տերը  լինել:

Դրամապանակի  տերը  կարող  էր  լինել  հին  վերարկույով  նիհար  ու  գունատ  դեմքով  անցորդը,  կարող  էր  լինել  բեռնակիր  ծերունին:

5.Կոմիտասի  բնավորության,  որ  գծերնեին  երևում  այդ  դրվագներում:

Այս  դրվագներում  երևում  է  Կոմիտասի  ազնվությունը,  բարիությունը,  հոգատարությունը  մարդու  նկատմամբ,  խորը  զգացմունքները, աշխարհում  անարդարության  հանդեպ,  նպատակասլացությունը  և  հավատքը:

6.Ըստ  պատմվածքի  բնութագրել  Կոմիտասին:

Կոմիտասը   մեծահոգի, ազնիվ  էր  որովհետև  նա  մեկն  էր, որ անծանոթի  էր  սպասում վերադարձնելու  նրա  տասը  ֆրանկը:Նա  շատ  բարի  էր  ու  մարդասեր, որովհետև մտածում  էր, որ  այդ  մարդը թող  շուտ  գա  ու  տեր  կանգնի  իր   կորցրածին,  երկար  չորոնի,  գլուխը  չկոծի  այդ  փոքրիկ  ու  մեծ  կորստի  համար:Նա  շատ  մեծ  հայ  քրիստոնյա  էր,   բաց  երկնքի  տակ  աղոթք  էր  անում  աշխարհի  ձախողակ  ու  անօգնական  մարդկանց  բախտի համար,  աղոթք  էր  անում  և  գանգատ  էր  անում  նրանց  փոխարեն:

7.Համացանցից  փնտրել   գտնել  Կոմիտասին  կյանքին  և  կենսագրությանը  վերաբերվող  նյութեր,  պատմել  հայ  բարերարների  մասին:

ԿՈՄԻՏԱՍԻ ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Կոմիտասը՝ Սողոմոն Գևորգի Սողոմոնյանը, ծնվել է 1869 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Անատոլիայի (Թուրքիա) Կուտինա (Քյոթահիա) քաղաքում։ Նրա հայրը՝ Գևորգ Սողոմոնյանը, կոշկակար էր. միևնույն ժամանակ նաև երգեր էր հորինում և օժտված էր գեղեցիկ ձայնով։ Երաժշտական վառ ունակություններով աչքի էր ընկնում նաև կոմպոզիտորի մայրը՝ Թագուհին, որը գորգագործուհի էր։ 
Անուրախ ու զրկանքներով լի էր Կոմիտասի մանկությունը։ Նա կորցրեց մորը, երբ չկար նույնիսկ մեկ տարեկան։ Հոր զբաղվածության պատճառով երեխայի խնամքն իր վրա վերցրեց տատը։ Յոթ տարեկանում Կոմիտասն ընդունվեց տեղի չորսդասյան դպրոցը, որն ավարտելուց հետո հայրը նրան ուղարկեց Բրուսա՝ ուսումը շարունակելու։ Վերջինս Կոմիտասին չհաջողվեց, և չորս ամիս անց նա տուն դարձավ բոլորովին որբացած. վախճանվել էր հայրը, իսկ Սողոմոնն ընդամենը 11 տարեկան էր... 
«Նա նիհարակազմ, վտիտ ու գունատ տղա էր, միշտ խոհեմ ու բարի։ Նա վատ էր հագնվում»,- այսպես էր հիշում Կոմիտասին նրա դասընկերներից մեկը։ 
Սողոմոնին հաճախ տեսնում էին լվացքատան սառը քարերին քնած։
Նա հիանալի երգում էր, և պատահական չէր, որ Կուտինայում նրան անվանում էին «թափառական փոքրիկ երգիչ»։
Իր հիանալի ձայնին էր Սողոմոնը պարտական նաև այն իրադարձության համար, որն հիմնովին փոխեց նրա կյանքի ընթացքը։ 
1881 թվականին Կուտինայի վանահայր Գ.Դերձակյանը պետք է մեկներ Էջմիածին՝ եպիսկոպոս ձեռնադրվելու։ Կաթողիկոսի խնդրանքով նա իր հետ մի ձայնեղ որբ տղա պետք է տաներ՝ Էջմիածնի հոգևոր ճեմարանում ուսանելու։ Քսան որբ երեխաներից ընտրվեց տասներկուամյա Սողոմոնը։ Քանի որ այդ ժամանակ Կուտինայում հայերեն խոսելն արգելված էր, տղան խոսում էր թուրքերեն ու Գևորգ Դ. կաթողիկոսի ողջույնին պատասխանում է. «Ես հայերեն չեմ խոսում, եթե ուզում եք՝ կերգեմ»։ 
Եվ  իր գեղեցիկ սոպրանոյով երգում է հայերեն շարական՝ առանց որևէ բառ հասկանալու։ Բացառիկ ընդունակությունների շնորհիվ Սողոմոնը կարճ ժամանակում հաղթահարում է բոլոր խոչընդոտները, կատարելապես տիրապետում հայերենին։
1890 թվականին Սողոմոնը ձեռնադրվում է սարկավագ։
1893-ին նա ավարտում է ճեմարանը, ապա նրան շնորհվում է աբեղայի աստիճան և տրվում 7-րդ դարի նշանավոր բանաստեղծ, շարականների հեղինակ Կոմիտաս կաթողիկոսի անունը։ Ճեմարանում Կոմիտասը նշանակվում է երաժշտության ուսուցիչ։
Մանկավարժությանը զուգընթաց Կոմիտասը ստեղծում է երգչախումբ, ժողովրդական գործիքների նվագախումբ, մշակում ժողովրդական երգեր, գրում իր առաջին ուսումնասիրությունները հայ եկեղեցական երաժշտության մասին։
1895 թվականին Կոմիտասն օծվում է վարդապետի հոգևոր աստիճանով: Նույն թվականի աշնանը նա մեկնում է Թիֆլիս՝ երաժշտական ուսումնարանում սովորելու: Սակայն, հանդիպելով Պետերբուրգի կոնսերվատորիայում կրթություն ստացած կոմպոզիտոր Մակար Եկմալյանին՝ փոխում է իր մտադրությունը և վերջինիս մոտ ուսումնասիրում ու յուրացնում հարմոնիայի դասընթացը: Այս պարապմունքները եվրոպական երաժշտական տեխնիկային տիրապետելու յուրատեսակ նախերգանք և ամուր հիմք հանդիսացան:Կոմիտասի կյանքի հետագա իրադարձությունները կապված են Եվրոպայի խոշոր երաժշտական կենտրոնի՝ Բեռլինի հետ, ուր նա մեկնեց ուսանելու՝ կաթողիկոսի բարեխոսությամբ՝ թոշակ ստանալով հայ խոշոր նավթարդյունաբերող Ալեքսանդր Մանթաշյանից:Կոմիտասն ընդունվում է պրոֆեսոր Ռիխարդ Շմիդտի մասնավոր կոնսերվատորիան: Վերջինիս պարապմունքներին զուգընթաց կոմպոզիտորն հաճախում է Բեռլինի Կայսերական համալսարանի փիլիսոփայության, գեղագիտության, ընդհանուր և երաժշտության պատմության դասախոսություններին: Ուսումնառության տարիներին Կոմիտասն հնարավորություն ունեցավ «շփվել» եվրոպական երաժշտության հետ՝ ավելի հարստացնելով գիտելիքների իր պաշարը, զբաղվել երաժշտա-քննադական գործունեությամբ: Միջազգային երաժշտական ընկերության հրավերով նա դասախոսություն կարդաց՝ նվիրված հայ եկեղեցական և աշխարհիկ երաժշտությանը, այն համեմատելով թուրքական, արաբական, քրդական երաժշտության հետ: 
1899 թ. սեպտեմբերին Կոմիտասը վերադառնում է Էջմիածին և իսկույն ձեռնամուխ լինում իր երաժշտական գործունեությանը: Կարճ ժամանակում Կոմիտասն արմատականորեն փոխում է երաժշտության ուսուցման դրվածքը ճեմարանում, ստեղծում է ոչ մեծ նվագախումբ, բարձր վարպետության հասցնում երգչախմբի կատարողական մակարդակը: 
Նա շրջում է Հայաստանի շատ վայրեր՝ գրի առնելով հազարավոր հայկական, քրդական, պարսկական եւ թուրքական ժողովրդական մեղեդիներ, կատարում երգերի մշակումներ: Լրջորեն զբաղվում է նաև գիտա-հետազոտական աշխատանքով. ուսումնասիրում է հայ ժողովրդական եւ հոգևոր մեղեդիները, աշխատում հայկական խազերի վերծանման վրա, ձայնեղանակների տեսությամբ: Կոմիտասն աշխարհի տարբեր երկրներում հանդես է գալիս որպես հայ երաժշտության կատարող և պրոպագանդիստ: Կոմպոզիտորը սկսում է խորհել նաև երաժշտական խոշոր, մոնումենտալ ձևերի մասին: Մտադրվում է ստեղծել «Սասնա ծռեր» երաժշտական էպոսը եւ շարունակում է իր աշխատանքը «Անուշ» օպերայի վրա, որը սկսել էր գրել 1904-ից:Նա իր ուշադրությունը բևեռում է ժողովրդական երաժշտական ստեղծագործության հետ կապված թեմաների վրա, բացահայտում է ժողովրդական երգերի բովանդակությունը: Իհարկե՛, կոմպոզիտորի աշխարհայացքի նմանօրինակ հիմքերը պետք է հանգեցնեին եկեղեցու եւ Կոմիտասի միջև անխուսափելի կոնֆլիկտի: Աստիճանաբար, եկեղեցու նոր ղեկավարների անտարբերությունը, վանական միաբանության հետադեմ խավի թշնամական վերաբերմունքը, բամբասանքներն ու զրպարտանքն ավելի մեծացան և թունավորեցին կոմպոզիտորի կյանքը, մի մարդու, որը ժամանակակիցների տպավորության մեջ գամվել է, որպես բացարձակապես աշխարհիկ անձնավորություն: 
Կոնֆլիկտն այնքան է խորանում, որ Կոմիտասը մի աղերսագին գրավոր դիմում է հղում կաթողիկոսին՝ թախանձելով իրեն ազատ արձակել, թույլ տալ հանգիստ ապրել և ստեղծագործել։ Այս դիմումն անհետևանք է մնում, և սկսվում է ավելի անսքող հալածանք Կոմիտասի նկատմամբ:1910 թ-ին Կոմիտասը թողնում է Էջմիածինը ու մեկնում Կ.Պոլիս: Նա կարծում էր, թե Պոլսում կարող էր գտնել այնպիսի միջավայր, որը կհասկանար իրեն, կպաշտպաներ եւ կխրախուսեր իր գործունեությունը, այստեղ նա կկարողանար իրականացնել իր իղձերը: Կոմիտասը ցանկանում էր ստեղծել ազգային երաժշտանոց, որի հետ էր կապում հարազատ ժողովրդի երաժշտության հետագա բախտը: Սակայն կոմպոզիտորին չի հաջողվում այս, ինչպես և շատ այլ ձեռնարկումներ իրագործել։ Նրա բոլոր նվիրական մտահղացումներն հանդիպում են տիրող իշխանությունների անտարբերությանն ու խորտակվում:Պոլսում Կոմիտասը կազմակերպեց երեք հարյուր հոգանոց խառը երգչախումբ՝ անվանելով այն «Գուսան»: Վերջինս մեծ ժողովրդականություն վայելեց բնակչության լայն շրջաններում: Նրա համերգային ծրագրերում հիմնականում տեղ էին գտնում հայ ժողովրդական երգերը:Կոմիտասն հաճախ իր ժամանակն անց էր կացնում ուղևորությունների մեջ՝ հանդես գալով զեկուցումներով ու դասախոսություններով, իր կազմակերպած համերգներում ելույթ ունենալով որպես մեներգիչ ու խմբավար: Կոմպոզիտորն հիանալի կերպով տիրապետում էր սրինգին եւ դաշնամուրին։ Նա օժտված էր իր ունկնդիրներին հուզելու եւ համոզելու մեծ ուժով:Կոմիտասի արվեստն հիացրել էր հռչակավոր երաժիշտներ Վենսան դ'Էնդիին, Գաբրիել Ֆորեին, Քամիլ Սեն-Սանսին... Իսկ 1906 թվականին մի համերգից հետո ֆրանսիացի նշանավոր կոմպոզիտոր Կլոդ Դեբյուսին հուզված բացականչել էր. «Հանճարեղ հայր Կոմիտաս, Ձեր երաժշտական հանճարին առջև կխոնարհիմ»: 
Պոլսում նույնպես Կոմիտասը չգտավ անշահախնդիր համախոհներ, որոնք կօգնեին իր ծրագրերն իրագործելու։ Դեռ ավելին. եթե Էջմիածնում նա իր հարազատ ժողովրդի հետ էր, մոտ էր նրա կենցաղին ու արվեստին, Պոլսում զրկված էր նաեւ դրանից։ Այդուհանդերձ, նա շարունակում է իր լարված աշխատանքը։
Կոմիտասն առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձնում հոգեւոր գործերի ստեղծմանը։ Այս բնագավառում նրա գլուխգործոցը Պատարագն է՝ գրված արական երգչախմբի համար։
Կոմպոզիտորը կարևոր նշանակություն է տալիս նաև երաժշտագիտական գործունեությանը։ Փարիզում Միջազգային երաժշտական ընկերության համաժողովում նա կարդում է երկու զեկուցում՝ «Հայ ժողովրդական երաժշտություն» եւ «Հայ հոգեւոր երաժշտության մեջ հին եւ նոր նոտագրության մասին» թեմաներով, որոնք մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում համաժողովի մասնակիցների շրջանում։ Կոմիտասին առաջարկվում է կարդալ նաև չնախատեսված զեկուցում՝ «Հայ երաժշտության ժամանակի, կշռի, շեշտավորության եւ տաղաչափության մասին» թեմայով։ 
Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին երիտթուրքերի կառավարությունը սկսեց իրագործել հայ ժողովրդի մի հատվածի դաժան և անմարդկային բնաջնջման իր հրեշավոր ծրագիրը։ 1915 թվականի ապրիլին մի շարք նշանավոր հայ գրողների, հրապարակախոսների, բժիշկների, իրավաբանների հետ մեկտեղ ձերբակալվեց նաև Կոմիտասը։ Խոշտանգումներով ուղեկցվող բանտարկությունից հետո նա աքսորվեց Անատոլիայի խորքերը, ականատես դարձավ հայ ժողովրդի անգութ բնաջնջմանը։ Ու թեև ազդեցիկ անձանց միջնորդությամբ Կոմիտասը վերադարձավ Պոլիս, բայց վերապրած սարսափներն անջնջելի հետք թողեցին նրա հոգեկան աշխարհի վրա։ Կոմիտասն առանձնացավ արտաքին աշխարհից, փակվեց միայն իր մռայլ ու ծանր խոհերի մեջ՝ ընկճված եւ մելամաղձոտ։
1916 թվականին կոմպոզիտորի առողջական վիճակն է՛լ ավելի վատթարացավ, և նրան տեղափոխեցին հոգեբուժարան։ Սակայն ապաքինման ոչ մի հույս չկար։ Բժշկությունն անզոր էր փոխելու հիվանդության ընթացքը։
Հայ երաժշտության հանճարն իր վերջին ապաստանը գտավ Փարիզի Վիլ-Ժուիֆ արվարձանի հիվանդանոցում՝ անցկացնելով այնտեղ գրեթե քսան տարի։
1935 թվականի հոկտեմբերի 22-ին ընդհատվեց մեծն Կոմիտասի կյանքը։
1936 թվականի գարնանը նրա աճյունը տեղափոխվեց Հայաստան և հողին հանձնվեց Երևանում՝ մշակույթի գործիչների պանթեոնում։
Ոչ պակաս ողբերգական ճակատագիր ունեցավ նաև Կոմիտասի հսկայական ժառանգությունը։ Նրա ձեռագրերից շատերը ոչնչացան կամ ցրվեցին աշխարհով մեկ... 
«Հայ ժողովուրդը կոմիտասյան երգին մեջ գտավ, ճանաչեց իր հոգին, իր հոգեկան ինքնությունը։ Կոմիտաս վարդապետը սկիզբ է, որ վախճան չունի։ Նա պիտի ապրի հայ ժողովրդով, հայ ժողովուրդը պիտի ապրի նրանով, ինչպես այսօր, այնպես էլ հավիտյան»։ (Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա.):

Ալեք Մանուկյան

Հայ Բարեգործական Ընդհանուր Միության բազմամյա նախագահ, հայ ազգային մեծագույն բարեգործ, արդյունաբերող, գյուտարար, ՀՀ ազգային հերոս:

 Ամերիկահայ հայտնի գործարար, ինժեներ-տեխնոլոգ և մեծ բարերար Ալեք Մանուկյանը ծնվել է 1901թ. Իզմիր (Զմյուռնիա) քաղաքում: Նախնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրի հայկական դպրոցում: Ավարտելուց հետո զբաղվել է ավտոմեխանիկությամբ:

Իզմիրը և Կոստանդնուպոլիսն այն եզակի քաղաքներն էին, ուր ջարդերը համատարած բնույթ չստացան: Սակայն 1915 Հայոց ցեղասպանությունից հետո Թուրքիայում շարունակվող հայերի հետապնդումն ու անկայուն տնտեսական վիճակը պատանուն ստիպեցին հեռանալ ծննդավայից և հաստատվել ԱՄՆ-ում: Շատ չանցած ընտանիքի մյուս անդամներն էլ միացան նրան ԱՄՆ Դեթրոիթ քաղաքում:

Ա.Մանուկյանը, ԱՄՆ բազմաթիվ քաղաքներում ավտոմեխանիկի մասնագիտությամբ աշխատելով, մեքենաշինության մեջ բավարար փորձ է ձեռք բերում և 1929թ. հիմնում իր սեփական «Masco Screw» ընկերությունը, որն ավելի ուշ վերանվանվում է «Masco Corporation»-ի:

1930-ականների սկզբերին` ամերիկյան տնտեսական ճգնաժամի բարդ ժամանակաշրջանում, Մանուկյանի ընկերությունը բավարար միջոցներ չի ունենում մտնելու NYSE` Նյու Յորքի ֆոնդային բորսա: Այդ տարիներին նա միանում է Հայ Բարեգործական Ընդհանուր Միությանը (ՀԲԸՄ):

1931թ. Ալեք Մանուկյանն ամուսնանում է հայուհի Մարի հետ, ով նրան 2 զավակ է պարգևում: 1940թ. Մանուկյանն ընտրվում է ՀԲԸՄ-ի տնօրենների խորհրդի նախագահ, իսկ 1953թ.` ընկերության միջազգային նախագահ:

1989թ.-ից Ալեք Մանուկյանը ՀԲԸՄ-ի Ցմահ Պատվավոր Նախագահն է: Նա ակտիվ համագործակցում էր նաև «Վարդանաց ասպետներ» կառույցի հետ և 1940թ. ընտրվում Ավագ Սպարապետ:

1968թ. Ալեք Մանուկյանը և կինը` Մարի Մանուկյանը, հիմնում են ՀԲԸՄ-ի Մշակութային ֆոնդը, որի գործունեությունն ուղղված էր հայկական գրական և գիտական աշխատանքների թարգմանությանն և հրատարակմանը, ինչպես նաև հայկական մշակույթն ամբողջ աշխարհով տարածելուն:

Մանուկյանը (ՀԲԸՄի միջոցով) աշխարհի բազմաթիվ քաղաքներում սփյուռքահայության համար բազմաթիվ հայկական դպրոցներ է հիմնել, որոնք բոլորն էլ կրում են Ալեք Մանուկյան անունը: Կառուցել է նաև բազմաթիվ եկեղեցիներ, մշակութային կենտրոններ, թանգարաններ, արտերկրի շատ համալսարաններում հայագիտության ամբիոններ է հիմնել: Մանուկյանն իր բարեգործական ավանդի համար պարգևատրել է միջազգային մրցանակներով, Արգենտինայի նախագահի մեդալով, իսկ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Ա հայ բարերարին Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ խաչ է նվիրել:

Հայ մեծ բարերարը մահացել է 1996թ. հուլիսի 10-ին Դեթրոիթում: Նրա մահից հետո ՀԲԸՄ նախագահությունն անցել է դստերը` Լուիզ Սիմոն Մանուկյանին:

Ալեք Մանուկյանի անունը կրող փողոցներ կան Երևանում, Մոնրեալում և Ստեփանակերտում:

Ալեք Մանուկյանի շիրիմը փոխադրվել է ՀՀ և ամփոփվել Մայր Աթոռ սուրբ Էջմիածնում:

Աբրահամ Լինքոլնի նամակը իր որդու ուսուցչին

Սովորեցրեք նրան մեղմ լինել մեղմ մարդկանց հետ և լինել դաժան՝ դաժանների հետ: Փորձեք իմ տղային ուժ փոխանցել, որպեսզի նա չտրվի և չհետևի հաղթողի կողմն անցած ամբոխին:

Մարդկանց պետք է վերաբերվել այնպես, ինչպես նրանք են վերաբերվում քեզ: Քանի որ երե կոպիտ և դաժան մարդու հետ մեղմ վարվես, նա կկարծի, որ դու իրենից թույլ ես և պարտավոր ես այդպես անել: Բայց լինում են դեպքեր, երբ մարդն իր մեղմությամբ և նրբությամբ կարող է փոխել դիմացինի կոպիտ վերաբերմունքը: Սակայն այդպիսի դեպքերը քիչ են: Իսկ մեղմ մարդկանց հետ պետք է լինել մեղմ, որպեսզի նա հասկանա, որ գնահատում ես նրա մեղմությունը: Իսկ իսկ հակառակը պետք է անել այն դեպքում,  երբ դիմացինի մեղմության ետևում թաքնված է ինչ-որ վատ բան, իսկ նա փորձում է դա թաքցնել իր մեղմությամբ:

Պետք է լինել այնքան ուժեղ, որ ամբոխը չկարողանա փոխել քո սեփական կարծիքը: Նույնիսկ այն դեպքում, երբ բոլորը հակառակն են պնդում, չպետք է հանձնվել , երե համոզված ես, որ ճիշտ ես: Իսկ եթե վստահ չես, որ դու ճիշտ ես, ամոթ չէ փոխել կարծիքն ու հարկ եղած դեպքում ներողություն խնդրել: Դիմացինի կարծիքը ճիշտ ընկալելը նույնպես ուժեղ լինելու ապացույց է:

Առաջին կուրս

Այս մի քանի ամիսների ընթացքում ես շատ բան եմ սովորել: Իսկ ինչն արդեն գիտեի, ավելի է ամրապնդվել: Հիմա ես ավելի լավ եմ կարողանում վերլուծել պատմվածքները, կամ դրանք շարադրել այնպես, կարծես հենց ես եմ պատմվածքի գլխավոր հերոսը: Կարողանում եմ  ուրիշի ուղղակի խոսքը դարձնել անուղղակի և հակառակը, ավելի լավ եմ տիրապետում հայոց լեզվի քերականական մի շարք հմտությունների: Արդեն կարողանում եմ վարել գրավոր հարցազրույցներ: Այս տարի մասնակցել եմ մի շարք նախագծերի`  Սեբաստացիների օրեր, Մկրտիչ Պեշիկթաշլյան, Վահան  Տերյան, Վիկտոր Համբարձումյան,  Հովհաննես Թումանյան և այլն:   Ընթերցել եմ   Քնուտ Համսունի, Էռնեստ Հեմինգուեյի և Ումբերտո Էկոյի  ստեղծագործություններից, վերլուծել, գրել իմ խոհերը, վերաշարադրել  հերոսի անունից  և կատարել այլ աշխատանքներ: Սովորել եմ Տերյանի, Համո Սահյանի, Պարույր Սևակի բանաստեղծություններից:   Կատարած բոլոր աշխատանքներս  ներկայացված են իմ բլոգում: 

Հիշում եմ…

Շատ տարիներ առաջ էր, դեռ փոքր էի, հազիվ յոթ-ութ տարեկան երեխա, սովորականի պես մի սենյակում խաղում էի  խաղալիքներով, երբ հայրիկը ներս մտավ և ասաց, որ շուտ հագնվեմ, գնում ենք.. Իսկ թե ուր, չհասցրի հարցնել: Արագ հագնվեցի և դուրս եկանք: Մեզ միացավ նաև Քեռի Ջորջը:

Գնացինք մի լճափ, որտեղ երկու նավակ կար, և երկու տղամարդ: Երբ հարցրի թե ովքեր են նրանք, հայրս ասաց, որ հնդկացիներ են: Մենք նստեցինք նավակներից մեկը և այդ հնդկացիները հրեցին նավակը: Հետո հնդկացիներից մեկը ցատկեց մեր նավակ, իսկ մյուսը ցատկեց մյուս նավակի վրա, որտեղ Քեռի Ջորջն էր: Նավակները իրարից հեռու էին, հազիվ էի տեսնում Քեռի Ջորջենց նավակը, բայց լսում էի նրանց ձայները: Մրսում էի, ինձ հետ տաք հագուստ էլ չէի վերցրել, որովհետև չգիտեի, թե ուր ենք գնում: Որոշեցի հարցնել և հայրս ասաց, որ գնում ենք Հնդկացիների գյուղակ, որովհետև այնտեղ մի հիվանդ կին կա:

-Հասկացա, գնում ենք նրան բուժելու,- մտածեցի ես: Չ՞է որ հայրս բժիշկ էր, և առաջին դեպքը չէր, որ նա ինձ էլ է տանում իր հետ հիվանդների մոտ: Նա ուզում էր, որ երբ մեծանամ, իր նման բժիշկ դառնամ:

Ահա և հասանք տեղ: Նավակից իջնելուց հետո շատ երկար քայլեցինք: Մի հյուղակի պատուհանում լույս կար: Մի տատիկ, լապտերը ձեռքին բռնած կանգնել էր, մեզ էր սպասում: Մտանք ներս, որտեղ մի հնդկուհի էր պառկած: Երևի հենց նրան էլ պիտի բուժեինք: Նա բարձր գոռում էր, իսկ այդ նույն մահճակալի երկրորդ հարկում պառկած էր մի տղամարդ: Նրանց մոտ տատիկներ էին հավաքվել և ինչ-որ բաներ էին խոսում, քննարկում, բայց ես չէի հասկանում:

Հայրս նրանց ասաց, որ ջուր բերեն, ու մինչ կբերեին, նա ինձ բացատրեց, թե ինչ է այստեղ կատարվում:

– Այս կինը պատրաստվում է երեխա ունենալ, Նիք,– ասաց նա։

– Չնայած, որ ես չէի հասկանում, բայց ասացի, որ ես գիտեմ:

– Ոչինչ էլ չգիտես,– ասաց հայրս,– ի՛նձ լսիր։

– Սրանք ծննդաբերության ցավեր են կոչվում։ Երեխան ուզում է ծնվել, նա էլ է ուզում ծնել։ Բոլոր մկաններն աշխատում են, որ երեխան ծնվի։ Ահա թե ինչու է նա ճչում։

- Այ հիմա հասկացա: Բայց չե՞նք կարող նրան դեղ տալ, որ հանգստանա: Ախր նա գոռում է:

Իսկ նա ասաց, որ նրա գոռոցները կարևոր չեն:

Երեխան ծնվեց: Հայրս ասաց, որ տղա է: Բայց ես արդեն չէի նայում: Նրանք խոսում էին, իսկ ես հետաքրքրությունս կորցրած, դանդաղ քայլում էի այս ու այն կողմ: Հետո մի պահ գլուխս բարձրացրի վերև, ու տեսա մահճակալի վրա պառկած այն տղամարդուն: Նա լռիվ պատված էր արյունով: Ի՞նչ էր կատարվում: Հայրս քեռի ջորջին ասաց, որ ինձ դուրս տանի: Երևի, որ չտեսնեմ այդ տեսարանը: Բայց ես արդեն հասցրել էի տեսնել:

Արդեն լուսանում էր: Ես ու հայրս քայլում էինք դեպի լիճը, ու զրուցում:

 Իզուր քեզ այստեղ բերի, Նիք,– ասաց հայրս,– սարսափեփ տհաճ իրավիճակ էր քեզ համար։

– Մի՞շտ են կանայք այսպես դժվար երեխա ունենում,– հարցրեցի ես։

– Ոչ, այսպես հազվադեպ է լինում։

– Հայրիկ, ինչո՞ւ էր նա սպանել իրեն։

- Չգիտեմ, Նիք, երևի չէր դիմացել այդ ամենին։

–Հաճա՞խ են տղամարդիկ ինքնասպան փնում, հայրիկ։

– Այնքան էլ չէ, Նիք։

– Իսկ կանա՞յք։

– Շատ հազվադեպ։

- Երբե՞ք։

– Դե, երբեմն պատահում է:

– Հայրիկ, դժվար է՞ մեռնելը։

- Չէ, կարծում եմ, բավական հեշտ է, Նիք, նայած հանգամանքներին։

Մենք նստեցինք նավակ ու ետ էինք վերադառնում: Ես ետնամասում էի նստած, իսկ հայրս թիավարում էր: Ես ամբողջ ժամանակ լուռ մտածում էի: Հիշում, թե ինչ եղավ այս կարճ ժամանակահատվածում: Ճիշտ է, ես ինձ պահում էի սառը, բայց իմ ներսում անհասկանալի ինչ-որ բան էր կատարվում: Չ՞է որ ես երբևէ չէի տեսել մարդու ծնունդը: Երբևէ չէի տեսել մարդու մահը: Իսկ այդ օրը ես տեսա դրանք միաժամանակ: Չհասկացա, թե ինչու էր այդ մարդը դիմել այդ քայլին: Նա այդքան թույլ էր, որ չդիմացավ այդ հուզվածությանը: Ախր նա կարող էր տեսնել իր երեխաին: Ախր նա դեռ կարող էր երկար ապրել:

Ես նրա փոխարեն հաստատ այդ քայլը չէի անի: Ես երբեք չեմ մահանալու:

Իմ խոհերը ‹‹Նվաճողը›› պատմվածքի մասին

Կարդալով ‹‹Նվաճողը›› պատմվածքը` սկզբում այդքան էլ չէի հավանել այն, քանի որ գլխավոր կերպարը անում էր անպիսի բաներ, ինչը իմ կարծիքով սխալ է: Բայց երբ կարդացի պատմվածքը մի քանի անգամ, ինքս ինձ համար ամեն անգամ արեցի հետաքրքիր բացահայտումներ և քիչ- քիչ սկսեցի սիրել պատմվածքը: Զարմանալի է, բայց սկսեցի այդքան շատ չմեղադրել պարոնին, ում անունն այդպես էլ անհայտ մնաց, ինչը նույնպես ունի իր խորհուրդը: Մեղադրում էի, որովհետև սիրահարվելուց և իր սերը վայելելուց հետո նա հեռանում է շատ հեշտ ու հանգիստ` անգամ չմտածելով կնոջ զգացմունքների մասին և նույնիսկ հրաժեշտ չտալով նրան: Եվ սկսեցի չմեղադրել, որովհետև նա ընդամենը սիրահարվում էր կանանց և չէր կարողանում չարտահայտվել: Նա կնամոլ էր և ուներ մի առավելություն, որ կարողանում էր նվաճել ցանկացած կնոջ սիրտ: Իսկ ինչու ասացի ցանկացած, որովհետև տեսա երեք դեպք, և տեսնելով թե ինչ է լինում ամեն անգամ վերջում և ինչպես է սկսվում մյուս նորը` վստահ եմ որ նրանցից և՛ առաջ, և՛ հետո, շատերն են եղել: Բայց իհարկե կխոսեմ այս երեք կանանց մասին, որոնց նույնպես ինչ-որ տեղ մեղադրում եմ, ինչ-որ տեղ՝ ոչ: Մեղադրում եմ, որովհետև նրանք համարյա չճանաչելով տղամարդուն` հանգիստ  թույլ էին տալիս նրան մտնել իրենց կյանք: Եվ արդարացնում եմ այնքանով, որ նրանք ուղղակի չէին կարողանում անտարբեր մնալ պարոնի սիրուն:  Նվաճողը դուր էր գալիս նրանց: Նրանք սկզբում սառն ու անտարբեր էին: Խաբեբաներ: Իսկ հետո չէին դիմանում պարոնի գայթակղությանը. Հանձնվում էին, իսկ արդյունքում՝ կոտրված սրտեր, ու նունքան նվաճող ու չկոտրված պարոն:

Իսկ հիմա երեք կանանց մասին, որոնցից երկուսը նույն բախտին արժանացան, իսկ երրորդը հաստատ կարժանանար, եթե հեղինակը մի փոքր էլ շարունակեր գրել պատմվածքը:

Առաջին կնոջն այդպես էլ չսիրեցի: Բայց չեմ խոսի նրա սխալներից: Միայն կասեմ, որ լավ է, որ սկզբում կարողանում էր այդքան սառը ձևանալ:

Երկրորդ կնոջ կերպարում էլեգանտություն տեսա, ու դա շատ դուր եկավ ինձ: Սիրում եմ այդպիսի կանանց: Ի՜նչ գեղեցիկ էր նա խոսում պարոնի հետ՝ միաժամանակ տալով շատ արժանի պատասխաններ նրան: Մտրակով մի այնպիսի հարված տվեց պարոնին… սրտիցս էր: Ափսոս, վերջում սխալ ընտրության պատճառով նա էլ ունեցավ կոտրված սիրտ ու եղավ խաբված:

Դե իսկ երրորդին, այդպես էլ չհասցրի լավ ճանաչել: Բայց նրան էլ մի քիչ սիրեցի: Չէ՞ որ նա դեռ չհանձնվեց ու չդարձավ պարոնինը: 

Նամակ Թումանյանին

Իմ սիրելի Թումանյան, ես Ձեզ ճանաչեմ եմ վաղ մանկուց: Իմ առաջին գիրքը եղել է Ձեր հեքիաթների գիրքը: Շատ փոքր ժամանակ, երբ ես նույնիսկ դեռ տառերը չգիտեի, թերթում էի հենց Ձեր գիրքը: Եվ դա պատահական չէ, որովհետև ինչպես Դուք եք ասում, հենց Դուք եք ամենայն հայոց բանաստեղծը:

Ձեր ստեղծագործություններից շատերն եմ կարդացել` hեքիաթները, բալլադները, պոեմները, բանաստեղծությունները… Ամենից շատ սիրում եմ <<Թմբկաբերդի առումը>>:  Հատկապես սիրում եմ գործի անմահությունը գովերքող այս տողերը:

Գործն է անմահ, լավ իմացեք,

Որ ապրում է դարեդար,

Երնեկ նրան, ով իր գործով

Կապրի անվերջ, անդադար:

Այս տողերը ինձ շատ հարազատ են, քանի որ ես նույնպես կարծում եմ, որ մարդուն հիշում են իր կատարած աշխատանքներով, ինչպես որ Ձեզ են ճանաչում Ձեր հանճարեղ ստեղծագործություններով:

Շնորհավոր Ձեր ծնունդը, մեծ բանաստեղծ:

Ումբերտո Էկո

Ես լիովին համաձայն եմ Ումբերտո Էկոյի հետ, քանի որ ես նույնպես կարծում եմ, որ պետք չէ մտածել, թե երբ մեզ ինչ- որ բան պետք լինի, մենք կարող ենք գտնել համացանցից, և կարիք չկա մտապահել այդ ամենը: Իհարկե, կարելի է վերցնել համացանցից ամեն ինչ, բայց պետք է փորձել մտապահել այն ամենը, ինչը մեզ պետք է: Մտապահելով քեզ պետք եկածը, մարդը հարստացնում է իր ներաշխարհը, դառնում ավելի լայնախոհ, և ինչպես հեղինակն է ասում, ապրում է ոչ թե մեկ կյանքով, այլ բազմաթիվ կյանքերով: Շատ բան իմանալով և մտապահելով, մենք նաև կխուսափենք այն սարսափելի հիվանդությունից, որը կոչվում է Ալցհեյմերի: Դրանից մարդը նույնիսկ կարող է մահանալ:

Ինձ շատ դուր եկավ այս հատվածը.<<Այսօր, երբ կինոթատրոն ես գնում, ստիպված ես որոշակի նշանակված ժամի մտնել, երբ ֆիլմը սկսվում է, ու հենց որ սկսվում է, կարող է գտնվել մեկը, ով, օրինակ, ձեռքիցդ կբռնի ու կպատմի, թե ինչ է լինելու։ Իմ ժամանակներում, կարելի էր ցանկացած ժամի մտնել կինոթատրոն, այսինքն,՝ ֆիլմի կեսից , երբ ինչ-որ բաներ արդեն իսկ տեղի էին ունեցել, ու մենք փորձում էինք հասկանալ, թե ինչ էր դրանից առաջ եղել (հետո, երբ ֆիլմը նորից էր սկսվում, նայում էինք, թե արդյոք ամեն ինչ ճիշտ ենք հասկացել, թե ոչ։ Բացի դրանից, եթե ֆիլմը քեզ դուր էր եկել, կարող էիր մնալ և նորից այն նայել` նույնիսկ այն, ինչ արդեն տեսել էիր)։ Եվ ահա կյանքը նման է իմ ժամանակների ֆիլմի դիտմանը։ Մենք մտնում ենք կյանք, երբ շատ բաներ արդեն տեղի են ունեցել հարյուրավոր, հազարավոր տարիներ առաջ, և շատ կարևոր է գիտենալ այն, թե ինչ է տեղի է ունեցել մեր ծնվելուց առաջ․ որն անհրաժեշտ է, որպեսզի հասկանանք հիմա տեղի ունեցող շատ նոր բաների պատճառը>>:  Չ՞է որ մարդկության պատմությունը անընդհատ կրկնվում է, և պետք է դասեր առնել այդ պատմությունից:

Հարցազրույց Մարինե  Մկրտչյանի հետ.

- Քանի՞ տարի է, որ դուք սեբաստացի եք:

-Արդեն 17 տարի է, ինչ սեբաստացի եմ:

- Քանի՞ երգչախումբ եք ունեցել: Մի քիչ պատմեք Ձեր երգչախմբերի հաջողությունների մասին:

- Արթիկում ունեցել եմ 3 երգչախումբ՝ մանկական, ուսանողական և մեծահասակների երկսեռ։ Երկսեռ երգչախումբը մասնակցել է Երևանում անցկացվող«Երգի տոն»-երին, ելույթներով հանդես է եկել Էջմիածնում տեղի երկսեռ երգչախմբի հետ, բազմիցս՝ Արթիկում։ «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի մանկական երգչախումբը ելույթներով հանդես է եկել Երևանի կամերային տանը, Ա․ Տիգրանյանի և  Տ․ Չուխաջյանի անվան երաժշտական դպրոցներում, Ա․ Բաբաջանյանի անվան համերգային դահլիճում, Խ․Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանում և այլն։  Իմ երգչախմբերի հաջողությունը համարում եմ երգիչների համախմբվածությունն ու մեծ նվիրումը մեր գործին։

- Դուք ոչ միայն երգչախմբի ղեկավար եք, այլ նաև երգում եք «Սեբաստացիներ» ուսուցչական երգչախմբում. Դա ձեզ օգնու՞մ է, թե՞ խանգարում։

- Կարծում եմ՝ արվեստի և արվեստագետի հետ շփումը կարող է միայն օգնել։

- Պատմեք Ձեր հետագա անելիքների մասին։

- Անընդհատ փնտրել, ստեղծագործել, սովորել։

-  Հետևելով կայքին` տեսնում ենք, որ Դուք ֆիլմերի տեսքով պարբերաբար լուսաբանում եք «Սեբաստացիներ» ուսուցչական երգչախմբի ելույթները  Եղեգնաձորի շրջանում, Տավուշի մարզում, Ղարաբաղում... Ի՞նչ է տալիս Ձեզ այդ աշխատանքը։

- Դեռ փոքր հասակից հայրիկիս լուսանկարչական ֆոտոխցիկով սիրում էի նկարել։ Հայրս որոշեց, որ ես իմ անձնականը պետք է ունենամ և նվիրեց։ Դա երևույթ էր իմ կյանքում։ Հիմա ես աշխատում եմ հնարավորինս շատ ներկայացնել այն լավ գործերը, որոնք կատարվում են իմ և ինձ շրջապատող ընկերներիս կյանքում։ Թե որքանով է դա հաջողվում՝ թող որոշեն դիտողները, ես աշխատում եմ լինել անկեղծ`հիմնականում ներկայացնել կարևորը, հետաքրքիրը, հաջողվածը։

Իմ խոհերը Վիկտոր Համբարձումյանի կտակի մասին

Վիկտոր Համբարձումյանը իրեն հաջորդող սերուներին կտակել է տիրապետել հայոց լեզվին: Ես նույնպես կարծում եմ, որ չկա ավելի կարևոր բան հայ մարդու համար, քան իր լեզուն շատ լավ իմանալը: Եթե մարդը լավ չգիտի իր լեզուն, իմ կարծիքով նա չի կարող համարվել հայրենասեր: Եթե մարդն իրեն համարում է հայ, ուրեմն ուր էլ որ լինի, ինչքան ժամանակ էլ բացակայի իր հարազատ երկրից, ոչ մի դեպքում չպետք է մոռանա իր լեզուն: Վիկտոր Համբարձումյանի խոսքերով,յուրաքանչյուր սերունդ պարտավոր է սովորեցնել հաջորդին հայոց լեզու: Ամենից շատ զարմացած եմ, որ աշխարհահռչակ աստղաֆիզիկոսը կյանքում ամենամեծ գանձը հայ մարդու համար համարում է հայոց լեզուն:

«Մկրտիչ Պեշիկթաշլյան» նախագիծ